Αφιέρωμα Βιβλίο: «Το εκκρεμές του Φουκώ» του Ουμπέρτο Έκο

«Έτσι έγινε και είδα το Εκκρεμές. Η σφαίρα αιωρείτο στο άκρο επιμήκους νήματος στηριγμένου στον τρούλο του χοροστασίου και έγραφε τις πλατιές ταλαντώσεις της με ισόχρονη μεγαλοπρέπεια. Εγώ ήξερα -αλλά και ο καθένας θα μπορούσε να το αντιληφθεί μέσα στη μαγεία εκείνης της ήρεμης ανάσας- ότι η περίοδος ρυθμιζόταν από τη σχέση ανάμεσα στην τετραγωνική ρίζα του μήκους του νήματος και σ’ εκείνο τον αριθμό που, με τρόπο παράλογο για τις γήινες διάνοιες, συνδέει αναπότρεπτα χάρη στη θεία φρόνηση την περιφέρεια με τη διάμετρο όλων των δυνατών κύκλων – ώστε ο χρόνος του ταξιδιού από τον έναν πόλο στον άλλο να είναι αποτέλεσμα μυστηριώδους συνωμοσίας των πιο άχρονων  μέτρων της μοναδικότητας του σημείου εξάρτησης της δυαδικότητας μιας αφηρημένης διάστασης, της τριαδικής φύσης του αριθμού, του μυστικού τετραγώνου της ρίζας της τελειότητας του κύκλου».

Για πολλούς το αριστούργημα των 900 και πλέον σελίδων του Ουμπέρτο Έκο, «Το εκκρεμές του Φουκώ» έχει υπάρξει το προσωπικό τους ευαγγέλιο. Και μάλλον δικαίως αφού σχεδόν όλη η παγκόσμια ιστορία, από την εποχή των σταυροφοριών στη Μέση Ανατολή μέχρι τη δεκαετία του ’70 στην Ιταλία, χρησιμοποιείται ως υλικό της πλοκής ή ορθότερα ως μια τράπουλα που τα χαρτιά της ανακατανέμει ο συγγραφέας, στην προσπάθειά του να δώσει μια ερμηνεία του μέλλοντος αλλά και του παρελθόντος

Το πολυεπίπεδο και λαβυρινθώδες, αλλά με δομή στέρεα, αριστοτεχνική και άκρως εντυπωσιακή, μυθιστόρημα ταξιδεύει τον αναγνώστη στο χρόνο αποκαλύπτοντας έναν ολόκληρο κόσμο από μυστικές αδερφότητες υπόγειες κοινωνίες, πλεκτάνες και συνωμοσίες μέσα από την χαρισματική γραφή του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα.

«Το Εκκρεμές μου έλεγε ότι μολονότι όλα κινούνται, η υδρόγειος σφαίρα, το ηλιακό σύστημα, τα νεφελώματα, οι μαύρες τρύπες και όλα τα τέκνα της κοσμικής εκπόρευσης, από τα πρώτα θεία όντα ως την πιο ιξώδη ύλη, ένα μοναδικό σημείο παρέμενε ιδεατός πίρος, σφήνα, γάντζος και άφηνε το σύμπαν να κινείται γύρω του. Και τώρα εγώ συμμετείχα σ’ αυτή την υπέρτατη εμπειρία, εγώ που επίσης κινιόμουν μέσα στα πάντα μαζί τους, μπορούσα να δω Εκείνο, το Ακίνητο, το Φρούριο, την Εγγύηση, την ολόφωτη αχλή που δεν είναι σώμα, δεν έχει σχήμα, μορφή, βάρος, ποσότητα ή ποιότητα και δεν βλέπει, δεν νιώθει, δεν υποκύπτει στο συναίσθημα, δεν βρίσκεται σε ένα τόπο ή σε χώρο και χρόνο, δεν είναι ψυχή, διάνοια, φαντασία, γνώση, αριθμός, τάξη, μέτρο, ουσία, αιωνιότητα, δεν είναι σκοπός, ούτε φως, δεν είναι λάθος και δεν είναι αλήθεια»…

Τρεις  επιμελητές εκδόσεων στο Μιλάνο της δεκαετίας του ’70 αρχίζουν να εντρυφούν στις απόκρυφες επιστήμες, τα εσωτερικά τάγματα και τις ποικίλες κοσμικές συνωμοσίες.

Στην ιταλική πόλη, μέσα στο κλίμα των πολιτικών συγκρούσεων εκείνης της εποχής – «αν δεν ήταν επανάσταση, ήταν οπωσδήποτε η καλύτερη απομίμησή της», αναφέρει χαρακτηριστικά ο αφηγητής και βασικός ήρωας – ένας υποψήφιος διδάκτορας της Ιστορίας που μελετά τους Ναΐτες ιππότες συναντά τυχαία έναν επιμελητή εκδόσεων. Ο επιμελητής που εργάζεται σε έναν  ιδιόρρυθμο εκδοτικό οίκο που ασχολείται κυρίως με τον αποκρυφισμό, του προτείνει να συνεργαστούν σε μια καινούρια σειρά βιβλίων με ανάλογο θέμα.

Οι δύο τους επιδίδονται στην ανάγνωση χιλιάδων χειρογράφων  μέχρι που στην ομάδα προστίθεται και ένας ακόμα μελετητής της Καμπάλα που μετατρέπεται σε έναν μυστηριώδη  σύμβουλο.

Στην προσπάθειά τους να βάλουν τάξη στο χάος επιλέγοντας τα πιο εμπεριστατωμένα χειρόγραφα, έρχονται σε επαφή με έναν συγγραφέα, ο οποίος μοιάζει να κατέχει πράγματι κάποιες γνώσεις γύρω από το τι έγιναν οι Ναΐτες καθώς και το ποιο ήταν το μυστικό που φύλαξαν με τις ζωές τους, οδηγούμενοι στα βασανιστήρια και την πυρά, από τον βασιλιά της Γαλλίας.

«Μετάνιωσα. Κατά βάθος ζούσα δύο χρόνια με τους Ναΐτες και τους αγαπούσα. Οι συνομιλητές μου, εκβιάζοντάς με το σνομπισμό τους με έκαναν να τους παρουσιάσω σαν ήρωες των κόμικς. Ίσως να έφταιγε ο Γουλιέλμος του Τύρου, ο δόλιος ιστοριογράφος. Δεν ήταν έτσι οι ιππότες του Ναού, ήταν γενειοφόροι και αστραφτεροί με ωραίους κόκκινους σταυρούς στους χιονόλευκους μανδύες τους, γύριζαν γύρω γύρω με τα άλογα στη σκιά του ασπρόμαυρου λαβάρου τους, του Μποσεάν, ταγμένοι – αξιοθαύμαστα 0 στη γιορτή του θανάτου και της τόλμης, και ο ιδρώτας που έλεγε ο άγιος Βερνάρδος ήταν ίσως ένα μπρούντζινο στίλβωμα που χάριζε σαρκαστική ευγένεια στο τρομερό τους χαμόγελο, καθώς σκόπευαν να γιορτάσουν τόσο σκληρά τον αποχαιρετισμό στη ζωή…»

Ώσπου, αποφασίζουν να επινοήσουν τη δική τους εκδοχή για την ιστορία, το δικό τους μυστικό Σχέδιο. Κάποιος, όμως, τους παίρνει στα σοβαρά με αποτέλεσμα αυτό που ξεκίνησε ως πνευματικό παιχνίδι διανοουμένων να καταλήξει σε μια άκρως επικίνδυνη εμπλοκή με τους αποκρυφιστικούς κύκλους.

Γνωστικοί, Καββαλιστές, Ναΐτες, Τέκτονες, Illuminati, Ροδόσταυροι και άλλοι συνόδευαν τη δράση και τις πρακτικές τους από παραδοξότητες, μυθεύματα, παρερμηνείες, νύξεις και προκαταλήψεις, μέχρι κάθε λογής θεωρίες συνωμοσίας, υπαινιγμούς και αινίγματα… Το κυνήγι της αλήθειας και της ανώτερης γνώσης, της απόκτησης δύναμης και της παρεπόμενης εξουσίας δεν έπαψε -στην πάροδο του χρόνου- να είναι η σταθερή επιδίωξη διαφόρων ομάδων, οι οποίες με τη μία ή την άλλη πρόφαση διεκδικούσαν την αποκλειστικότητα της ισχύος.

Η μακρά φιλοσοφική παράδοση στην αναζήτηση της γνώσης και της αλήθεια είναι και ο χώρος στον οποίο διαδραματίζεται το μυθιστόρημα που αποτέλεσε ένα από τα πρώτα βιβλία μυθοπλασίας που ασχολήθηκαν με αυτό το θέμα.

Ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας εμπλέκει την καθημερινότητα και τις προσωπικές ιστορίες των ηρώων του με την Ιστορία και η καταβύθιση στα σκοτεινά υπόγεια της απόκρυφης ερμηνείας του κόσμου, τα ταξίδια στον χρόνο και την υδρόγειο και ο εγκιβωτισμός των διαφορετικών επιπέδων της πλοκής η ευφυής γλώσσα, το λεπτό χιούμορ και η ειρωνική ματιά καθώς και  η απίστευτη τέχνη με την οποία συνθέτει όλα τα παραπάνω δημιουργούν ένα απόλυτα απολαυστικό ανάγνωσμα.

Το εκκρεμές του Φουκώ είναι ένα ευφυές, πολυσύνθετο έργο που αν και δημοσιεύτηκε το 1988, είναι πρωτοποριακό, περίτεχνο και απαιτητικό αφού συνδυάζει την εντυπωσιακή πλοκή μυστηρίου, με μία πλειάδα ιστορικών στοιχείων και υποσημειώσεων που μέσα από την ακρίβεια και την πιστότητα της καταγραφής τους, αναδεικνύουν μία σειρά από θέματα: τη σημασία της ερμηνείας, τη μανία της εξουσίας και το τίμημα της γνώσης.

Και όλα αυτά μέσα από μία συναρπαστική περιδιάβαση σε έναν αινιγματικό, μισοσκότεινο και παράξενα γοητευτικό κόσμο απόκρυφων μηνυμάτων, αναπόδραστων Σχεδίων και -πάνω απ’ όλα- θανάσιμα επικίνδυνων μυστικών…

Αν και παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με το «Όνομα του Ρόδου», που κυρίως σχετίζονται με την περίοδο που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, στην ουσία έχει τεράστιες διαφορές. Το Εκκρεμές  του Φουκώ που πρωτοκυκλοφόρησε στο εξωτερικό το 1988, ήταν από τα πρώτα βιβλία μιας μυθοπλαστικής τάσης που επικράτησε παγκοσμίως από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 η ειδοποιός διαφορά του όμως έγκειται στο γεγονός πως  ο Ουμπέρτο Έκο μελετά πολύ σοβαρά όλα αυτά τα  καταφέρνοντας πέρα από τη μυθοπλασία να χαρίσει στο μυθιστόρημα  και την αξία ιστορικής μελέτης.