Αγκάθι στις ανθρώπινες σχέσεις είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Περιγράφοντας το προφίλ της δράστιδας της φρικτής επίθεσης με βιτριόλι στην Καλλιθέα εναντίον της καλλονής, όπως χαρακτηρίζεται από δημοσιογράφους το θύμα, μιας 34χρονης κοπέλας, της Ιωάννας, οι ψυχολόγοι και ψυχίατροι που μίλησαν σχετικά χρησιμοποίησαν όλοι τον όρο «εμμονή» η «εμμονές χωρίς όρια», με τον οποίο δηλώνεται ότι η δράστης παρουσίασε συμπτώματα μιας ψυχικής διαταραχής που στην επιστημονική γλώσσα ονομάζεται «ιδεοψυχαναγκαστική διαταρχή».

Βέβαια, οι λέξεις μάς τρομάζουν, γιατί βλέπουμε τα θλιβερά αποτελέσματα των πράξεων εκδίκησης και αντιζηλίας, αυτοτραυματισμούς και αυτοκτονίες, τραυματισμούς του/της αντιζήλου, ακόμα και θανάτους σε ακραίες καταστάσεις διαταραχών.

Όμως από την πιο απλή εκδήλωση αυτής της ψυχικής διαταραχής, αυτής της εμμονικότητας, μέχρι τα πολύ μεγάλα αρρωστημένα περιστατικά το αποτέλεσμα από κοινωνιολογικής πλευράς είναι ένα: διακοπή της κοινωνικής συνοχής, απουσία πνεύματος λογικής εξἠγησης τυχόν λαθών, πνεύματος κατευνασμού και κατανόησης.

Η συμβιωτική αγάπη έκανε φτερά και πέταξε. Ο χριστιανισμός μας ξεχάστηκε και έφυγε. Το μυαλό μας κόλλησε σαν στρείδι στο λάθος, στην υπερβολή, στη μανία καταδίωξης, στη μελέτη ανταπόδοσης. Έχουμε γίνει εμμονικοί.

Ευκαιρία λοιπόν αναστοχασμού τώρα. Υπάρχει άραγε άνθρωπος μεταξύ μας που δεν πέρασε από μια τέτοια διαταραχή, έστω ήπιας και παροδικής μορφής; Πόσες φορές όταν ήμαστε πιτσιρίκια δεν είπαμε στη μάνα ή στον πατέρα μας, όταν δεν μας ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις μας: «θα σου δείξω εγώ» ή στο φίλο ή τη φίλη σε μια παρέα που κάποτε μας αμφισβήτησε: «έννοια σου, θα σου δείξω εγώ τι αξίζω»;

Αυτές όμως οι απαισιόδοξες αντιδράσεις μέχρι να πέσει ο ήλιος έσβηναν από μέσα μας. Δεν «έμειναν» για πολύ χρόνο, η εκδικητική σκέψη δεν μας έτρωγε σαν σαράκι. Βέβαια, το αεράκι του θυμού που νιώσαμε προκάλεσε κάποιους κυματισμούς εκδικητικής αντίδρασης, αλλά μέχρις εδώ. Όλα πέρασαν. Και η ζωή συνέχισε τον δρόμο της.

Εύκολα αντιλαμβάνεσθε λοιπόν ότι το πρόβλημα γίνεται σοβαρό και σε μερικές περιπτώσεις πολύ σοβαρό όταν έχουμε «εμμονές». Τότε έχουμε ψυχική διαταραχή.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια διαδεδομένη και χρόνια διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία εμμονών και καταναγκασμών, οι οποίες παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή, προκαλώντας σημαντική ενόχληση στην επικοινωνία και τη συμβίωση των ανθρώπων..

Συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής:

Στην ψυχαναγκαστική διαταραχή, οι εμμονές εμφανίζονται ξαφνικά, συχνά και ενάντια στη θέληση του ασθενούς, και όχι σπάνια προκαλούν αντιδράσεις άγχους, φόβου, ντροπής ή μεταμέλειας.

Όταν συμβαίνει η εμμονή, προσελκύεται η προσοχή μας σε ένα σημείο και είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε οτιδήποτε άλλο.

Ακόμα κι αν καταφέρετε να αποσπάσετε τον εαυτό σας από την εμμονή, η ανακούφιση είναι προσωρινή, επειδή οι εμμονές, φεύγουν και έρχονται, επαναλαμβάνονται συνεχώς. Αυτές οι σταθερές ιδέες συνοδεύονται πάντα από μια προσπάθεια του ασθενούς να αντισταθεί, να τις αγνοήσει, να τις απομακρύνει από το μυαλό του ή να τις εξουδετερώσει με άλλες ιδέες ή ενέργειες. Αλλά εις μάτην.

Οι εμμονές μπορούν να έχουν της πιο κάτω μορφές:

1. Ψυχαναγκαστική διαταραχή πλύσης και καθαρισμού.

Η διαταραχή ψυχαναγκαστικής πλύσης και καθαρισμού είναι εμμονή με τον τρόμο μήπως οι «ασθενείς» προσβληθούν από ασθένεια ή μολυνθούν με μικρόβια, βακτήρια, ιούς ή με επικίνδυνες χημικές ουσίες. Μπορεί επίσης να υπάρχει έντονη ανησυχία για τη μόλυνση άλλων ανθρώπων. Η πανδημία μας κόλλησε αυτή τη νόσο σχεδόν σε όλους μας!

Για να εξαλειφθεί οποιαδήποτε πιθανότητα μόλυνσης, εκτελούνται ένα ή περισσότερα «τελετουργικά», όπως το πλύσιμο των χεριών ή των δοντιών υπερβολικά, η λήψη μεγάλων ντους ή ο καθαρισμός των οικιακών σκευών για πολλές ώρες.

Το άτομο που πάσχει από Διαταραχή Ψυχικής Υποχρεωτικής Πλύσης και Καθαρισμού θα κάνει τα πάντα για να αποφύγει την επαφή με μολυντές. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να διατηρήσει κλειστά ορισμένα δωμάτια στο σπίτι ή να αρνηθεί να αγγίξει πράγματα που πέφτουν στο έδαφος!

Δεν θα ξεχάσω έναν καλό γείτονά μου που ατύχησε σε δύο αρραβώνες του ίσως γιατί έπασχε από «καθαριοτήτιδα». Είχε πάντοτε στην τσέπη του σακακιού του ένα μπουκαλάκι με αντισηπτικό υγρό και πάντοτε το χρησιμοποιούσε όταν χαιρετούσε δια χειραψίας ή πλήρωνε σε μετρητά σε σούπερ μάρκετ.

2. Διαταραχή ψυχαναγκαστικού ελέγχου

Εκείνοι που πάσχουν από ψυχολογική διαταραχή ψυχαναγκαστικού ελέγχου φοβούνται να είναι υπεύθυνοι, από τη δική τους αμέλεια, για τρομερά γεγονότα (για παράδειγμα, πυρκαγιές ή κλοπές), φοβούνται μήπως με δική τους υπαιτιότητα βλάψουν τον εαυτό τους ή άλλους ανθρώπους.

Το άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να ελέγχει επανειλημμένα και χωρίς πραγματική ανάγκη – αν έχει κλείσει το αέριο (για να αποτρέψει πυρκαγιά), πόρτες και παράθυρα, τις πόρτες του αυτοκινήτου ή το κλείστρο γκαράζ (για την πρόληψη της κλοπής) ή το ντουλαπάκι φαρμάκων (δεν προκαλεί ατυχήματα) μήπως πέσει σε κάποιο άλλο αυτοκίνητο, μήπως κάνει λάθη στη δουλειά του.

Συνήθως όταν αυτοί οι άνθρωποι κάνουν τον πρώτο έλεγχο, αμέσως μετά κυριεύονται από την αμφιβολία αν έχουν ελέγξει καλά και πρέπει να ελέγξουν ξανά.

Παράδειγμα: Ο κ. Νίκος ήταν ιδιοκτήτης ενός μεγάρου στο κέντρο της Αθήνας. Διατηρούσε σε αυτό ένα μικρό γραφείο. Όταν έφευγε κλείδωνε την πόρτα και έλεγχε κατόπιν αν έκλεισε καλά. Μέχρις εδώ ουδέν το επιλήψιμο. Κατέβαινε με το ασανσέρ μέχρι την έξοδο της πολυκατοικίας και αμέσως μετά, σε ένα λεπτό, ανέβαινε ξανά για να ελέγξει αν είναι τελικά κλειστό το γραφείο του. Να προσέξετε ότι αυτό γινόταν κάθε μέρα επί χρόνια. Έμαθα δυστυχώς ότι δύο φορές ο κ. Νίκος έπεσε θύμα διάρρηξης!

3. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή της τάξης και της συμμετρίας

Όσοι πάσχουν από μια ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή της τάξης και της συμμετρίας έχουν σκέψεις, παρορμήσεις ή νοητικές εικόνες που αφορούν τη θέση των αντικειμένων ή εκτελούν ενέργειες με «συμμετρικό» ή «τέλειο» τρόπο.

Με αυτόν τον τύπο διαταραχής οι καταναγκαστικές συμπεριφορές που εφαρμόζονται μπορούν να περιλαμβάνουν την οργάνωση αντικειμένων με μια συγκεκριμένη σειρά, για παράδειγμα: με κριτήριο το μέγεθος, το χρώμα ή τη λειτουργία, την επανάληψη ρουτίνας δραστηριοτήτων, όπως το κλείσιμο του ηλεκτρικού διακόπτη της κρεβατοκάμαρας μέχρι την επιστροφή από την τουαλέτα ή το χτένισμα των μαλλιών ξανά και ξανά, χωρίς λόγο.

4. Διαταραχή ψυχαναγκαστικής συσσώρευσης

Στην ψυχαναγκαστική συσσώρευση, οι εμμονές χαρακτηρίζονται από το φόβο μήπως πετάξουν αντικείμενα, ακόμη και αν είναι εντελώς άχρηστα, από την ενόχληση που προκαλείται από άδειους χώρους στο σπίτι και από την ανάγκη να τους γεμίσετε και ένα αίσθημα ευχαρίστησης από τη συλλογή χρησιμοποιημένων και αχρησιμοποίητων αντικειμένων.

Σε μια ντουλάπα μπορείς να βρεις συσσωρευμένα ρούχα, μπλούζες και μπλουζάκια, εσώρουχα και παλτά, ακόμα και τα παιδικά παπούτσια της γιαγιάς. Όλα έχουν την αξία και τη συναισθηματική τους πληρότητα!

Τα άτομα που πάσχουν από αυτόν τον τύπο ψυχικής διαταραχής δεν συνειδητοποιούν, ότι η κατάσταση αυτή ενοχλεί και την υπόλοιπη οικογένεια, δημιουργώντας ευλόγως προστριβές.

5. Στην ψυχαναγκαστική διαταραχή με καθαρές εμμονές δεν υπάρχουν ψυχικές «τελετές» ή εξαναγκασμοί, αλλά μόνο ιδεοληπτικές σκέψεις. Πρόκειται για σκέψεις ή, πιο συχνά, για εικόνες ή παρορμήσεις, που σχετίζονται με σκηνές στις οποίες δημιουργούνται ανεπιθύμητες και απαράδεκτες συμπεριφορές για το άτομο, χωρίς νόημα, επικίνδυνες ή κοινωνικά ακατάλληλες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους φόβους μπορεί να είναι κατανοητοί και λογικοί στο περιεχόμενό τους, ωστόσο τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπισή τους και οι φανταστικές συνέπειές τους δεν σχετίζονται με τον κίνδυνο.

Πρέπει με έμφαση να τονιστεί ότι η ιδεοληπτική διαταραχή και τα συμπτώματά της δημιουργεί παραστάσεις και είδωλα μιας ανύπαρκτης πραγματικότητας που συχνά απέχουν πολύ από τις αξίες, τις ηθικές πεποιθήσεις ή την προσωπικότητα του ασθενούς. Μπορεί να δεις έναν επιστήμονα, ένα επιχειρηματία ή έναν κληρικό ή ένα θρησκευόμενο πρόσωπο ή έναν καλλιτέχνη να είναι άψογος στα καθήκοντά του, να ταλαιπωρείται όμως ψυχικά από ιδεοληπτικές σκέψεις και εικόνες.

Οι τρεις τομείς στους οποίους συγκεντρώνονται αυτοί οι φόβοι είναι: τα κοινωνικά στερεότυπα, η θρησκεία (φόβος να μην σέβονται τις θρησκευτικές αρχές) και η ηθική (φόβος να είναι ομοφυλόφιλος, λεσβία, παιδόφιλος, διεστραμμένος ή σεξουαλικά βίαιος) και επιπλέον εμμονές που σχετίζονται με το σώμα (υπερβολικοί έλεγχοι τμημάτων του σώματος ή των λειτουργιών του:κυκλοφορία του αίματος, πίεση, ή στην εμφάνιση κάποιου).

Παραδείγματα ιδεοληπτικών σκέψεων:

Ακόμα και η χρήση ορισμένων λέξεων που είναι φορτισμένες με διαφορετικό νόημα από την αρχική τους έννοια, ιδιαίτερα λέξεις που σε μεταφέρουν σε σεξουαλικό πεδίο παίζουν ρόλο πρόκλησης ιδεοαναγκαστικής σκέψης, όπως οι λέξεις Άλσος Φιλοπάπου, Άλσος Λυκαβηττού κ.ά.

-Συνέβη το εξής δυσάρεστο περιστατικό: Μόλις ένα ζευγάρι είχε επσήμως αρραβωνιαστεί σε ένα χωριό της Λέσβου. Η πρώτη ενέργεια της κοπέλας ήταν η ερώτηση: «έκανες έρωτα με την Κ. όταν πήγατε στου Φιλοπάππου, όπως έμαθα»; Και ο άλλος απάντησε: «όχι, πήγαμε απλά μια βόλτα εκεί» Ποτέ όμως δεν πίστεψε ότι στου Φιλοπάππου δεν πάνε τα ζευγάρια να κάνουν έρωτα, αλλά και να θαυμάσουν την Ακρόπολη. Γιατί όμως όλα αυτά; απλούστατα, γιατί η Κ. προοριζόταν για γυναίκα του αδελφού της.Και ο αρραβώνας ύστερα από δύο μήνες άδοξα διαλύθηκε!

-Άλλο παράδειγμα ιδεοληπτικής σκέψης: Συνέβη σε χωριό της Ανατολικής Μάνης. Η οικοδέσποινα, μια καθώς πρέπει κυρία, φιλοξενούσε στο σπίτι της κάποιον φίλο από την Αθήνα. Και μετά το μεσημεριανό γεύμα, ο Αθηναίος φιλοτιμήθηκε να πάει στην κουζίνα και να αρχίσει να πλένει στον νεροχύτη ορισμένα πιάτα. Τι πιο ευγενικό; Η κυρία όμως αυτήν την πρωτοβουλία του φιλοξενούμενου θεώρησε ότι ήταν ύβρις στην αρσενόφρακτη κουλτούρα της. Ο άντρας που ανακατεύεται στις «δουλιές» της γυναίκας προσβάλλει την αξία της, είναι σαν να την λέει ακαμάτισσα και βρόμικη. Και που λέτε, ορμά κατ΄επάνω του, του πιάνει από τον καρπό το δεξί χέρι και του πετάει τα πιάτα. Ακόμα ο κύριος με τη φεμινιστική σκέψη το θυμάται και πονάει ακόμα. Δεν έχει όμως η Μανιάτισσα ηθικό ή νομικό καταλογισμό γατί αυτή ήταν η παιδεία που πήρε από τους γονείς της, κι εκείνοι από τις προηγούμενες γενιές. Και αυτή η καλή μας κυρία, θα μεταφέρει στις κόρες της την πατροπαράδοτη αυτή νοοτροπία.

-Στην περιοχή της θρησκείας οι εμμονικές σκέψες είναι στατιστικά περισσότερες. Μια θρησκευόμενη κυρία ποτέ δεν παρέλειπε κάθε απόγευμα να θυμιατίζει τις άγιες εικόνες της, τις γωνιές του σπιτιού και τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο σπίτι. Τη φορά αυτή σημειώθηκε το εξής επεισόδιο: στο σπίτι είχαν μουσαφηραίους, φίλες της κόρης μια σκηνοθέτιδα με δύο άλλες ηθοποιούς. Άθεες, καθώς φαίνεται, δεν δέχτηκαν το λιβανωτό του θυμιάματος. Αλλά η καλή μας κυρία βρήκε την ευκαιρία να δείξει την πίστη της στους απίστους και επέμενε να τους λέει να κάνουν το σταυρό τους! Το αποτέλεσμα ήταν να εγκαταλείψουν το σπίτι και να διηγούνται αυτό που έζσαν! Αποδεικνύεται και εδώ περίτρανα πως η διάκριση είναι η μητέρα όλων των αρετών!

Αφήνοντας κατά μέρος τα παραδείγματα δεκάδων μπούλιγκ εναντίον ομοφυλοφίλων με την αντίληψη ότι διαπράττουν ηθικά παραπτώματα με τις δημόσιες απρέπειές τους και τις προκλητικές παρελάσεις υπερηφάνειάς τους, έρχομαι σε ένα συγκλονιστικό περιστατικό που συνέβη προ πολλών ετών στον προσφυγικό συνοικισμό στη Νέα Ιωνία Αττικής. Στον Ναό του Αγίου Γεωργίου υπηρετούσε ένας αγνός λευίτης του Θεού, ένας δραστήριος και άγιος άνθρωπος, ονόματι Μ.΄Επασχε όμως από την εν θέματι ψυχαναγκαστική διαταραχή. Μια Κυριακή, στην αρχή του Όρθρου, ο π.Μ. βγαίνει στην Ωραία Πύλη του Ιερού και απευθυνόμενος στους Επιτρόπους του Ναού τους λέει: «Δεν θα λειτουργήσω, αν δεν κατεβεί από το Ψαλτήρι ο Χ., γιατί εξομολογεί τα παιδιά του Κατηχητικού και τους λέει ότι είμαι τρελός!» Οι Επίτροποι μάταια προσπάθησαν να τον πείσουν περί του αντιθέτου. Ο νεαρός ψάλτης κλαίοντας άφησε το στασίδι και έφυγε για το σπίτι του. Μετά το πέρας της Λειτουργίας ο π. Μ. επισκέπτεται τον Χ. στο πίτι του και κλαίγοντας του ζητά να τον συγχωρέσει! Αυτός λοιπόν ο καλός άνθρωπος αλλά ασθενής όχι πολλά χρόνια από το επεισόδιο που σας ανέφερα νοσηλευόμενος πια σε ψυχιατρική κλινική του Π. Ηρακλείου Αττικής, ανήμερα της Μ.Πέμπτης προσπάθησε να βάλει τέρμα στη ζωή του με συγκινητικό γράμμα που άφησε σην προκυμαία τηςΛούτσας όπου ζητούσε να φύγει και να πάει κοντἀ στον Χριστό που εκείνη την ημέρα σταυρωνόταν. Τελικά δεν αυτοκτόνησε αλλά έπαθε συγκοπή στην κρύα θάλασσα και πέθανε. Με την ευκαιρία της αναφοράς μου στην περίπτωση του αειμνήστου πατρός Μ. θα ήθελα να παρακαλέσω τους ιερείς του Αγίου Γεωργίου να μην παραλείπουν να μνημονεύουν στα Δίπτυχα τον π. Μ.

Το συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει από τις πιο άνω παραδοχές συνοψίζεται ως εξής:

Οι καταναγκασμοί είναι συμπεριφορές ή ψυχικές ενέργειες που το άτομο εφαρμόζει ως απάντηση σε μια εμμονή και έχουν τη λειτουργία να μειώσουν την ταλαιπωρία που προκαλείται από τις εμμονές και να αποτρέψουν κάποιο φόβο.

Οι συμβουλές που ακούγονται από παντού είναι να προσέχουμε τους εαυτούς μας μήπως και μεις έχουμε τέτοια συμπτώματα και στην ανάγκη ας προσφύγουμε σε κατάλληλους ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές ή πιο αποτελεσματικά και σίγουρα σε Πνευματικούς Ιερείς που έχουν γνώσεις ψυχιατρικές και είναι οι καταλληλότεροι να συμβουλέψουν και να θεραπεύσουν τους πάσχοντες από την ύπουλη αυτή ψυχική νόσο.

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι Καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος