Μάχη του Κούτσι 1940: Η «άγνωστη» αυτοθυσία των Ελλήνων που μετατράπηκε σε θρίαμβο

Μετά τη λήξη της πρώτης περιόδου του Ελληνοϊταλικού Πολέμου (13 Νοε. 1940) και την επιτυχή απόκρουση της ιταλικής εισβολής άρχισε η συνεχώς εντεινόμενη ελληνική αντεπίθεση πέρα των συνόρων, μέσα στο βορειοηπειρωτικό έδαφος.

Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 το 3/40 Σύνταγμα Ευζώνων ή 40ό Σύνταγμα Πεζικού, όπως λεγόταν τότε, γνωστό και ως Απόσπασμα Συνταγματάρχη Τσακαλώτου Θρασύβου­λου βρισκόταν ανατολικά από τον αυχένα Κούτσι.

Το Απόσπασμα Τσακαλώτου αποτελούσαν το 40ό Σύνταγμα Πεζικού και το Ι/42 Τάγμα και υπαγόταν στην ΙΙΙ Μεραρχία. Η αμυντική τοποθεσία Κούτσι περιλάμβανε τα υψώματα Μάλι – ε – Τζόρετ (ύψ. 1440) – αυχένας Κούτσι – Μάλι Ιτέρας – Παπαθιά.

Ήταν φύσει οχυρή τοποθεσία, δεν ήταν δυνατή η παράκαμψή της και είχε οργανωθεί με ορύγματα και συρματοπλέγματα σε μέτωπο 2.000 μέτρων. Κατεχόταν από το 41ο Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας Σιένα. Η κατάληψη του αυχένα Κούτσι από τους Έλληνες διάνοιγε την κοιλάδα του Σιούσιτσα ποταμού και κατ’ επέκταση την οδό προς Αυλώνα.

Στις 15 Δεκεμβρίου 1940 το Απόσπασμα Τσακαλώτου εξόρμησε, κάτω από δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες και έλαβε την επαφή με την εχθρική τοποθεσία χωρίς να μπορεί να προχωρήσει περισσότερο λόγω του χιονιού, το οποίο είχε φθάσει σε ύψος 0,80 – 1,20 μ., και της ισχυρής εχθρικής αντίστασης.

Προσπάθεια να υπερκεράσει την αμυντική τοποθεσία από τον ορεινό όγκο της Παπαθιάς δεν απέδωσε. Ο Διοικητής του αποσπάσματος πείσθηκε ότι η υπερκέραση ήταν αδύνατη και αποφάσισε την εκπόρθηση της τοποθεσίας από την κατεύθυνση του αυχένα Κούτσι.

Μετά από ισχυρή προπαρασκευή πυροβολικού εξαπολύθηκε επίθεση το πρωί της 17ης Δεκεμβρίου 1940, με μόνο αποτέλεσμα τη λήψη στενής επαφής με την οργανωμένη εχθρική τοποθεσία, κοντά στα συρματοπλέγματα.

Η μη πραγματοποιη­θείσα πλευρική ενέργεια της IV Μεραρχίας από Παπαθιά προς Κούτσι για την υποβοήθηση της ενέργειας του Αποσπάσματος, δημιούργησε για το Απόσπασμα αυτό κρίσιμη κατάσταση, γιατί βρέθηκε σε κλοιό εντός μιας στενωπού που κατέχονταν από κάθε πλευρά από τον εχθρό, και βάλλονταν από το πυροβολικό και την αεροπορία του.

Έτσι η μόνη «σανίδα σωτηρίας», όπως αναφέρει ο Διοικητής του Αποσπάσματος Συνταγματάρχης Τσακαλώτος σε σχετική έκθεσή του, ήταν ο αιφνιδιασμός. Έτσι αποφάσισε αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση τη νύκτα 18/19 Δεκεμβρίου με τμήματα που θα είχαν απαλλαγεί από κάθε βάρος και θα κινούνταν στις υπώρειες των απόκρημνων όγκων Μάλι – ε – Τζόρετ και Μάλι Ιτέρας, σε συν­δυασμό με αιφνιδιαστική ενέργεια ουλαμού από επίλεκτους άνδρες του ΙΙ/40 Τάγματος του Λοχαγού Κουρκούμπα Δημητρίου.

Ο ουλαμός αυτός, θα αναρριχόταν από την ατραπό των απόκρημνων πλαγιών του Μάλι – ε – Τζόρετ και θα απασχολούσε τις εκεί εχθρικές δυνάμεις κατά την εκδήλωση της κύριας αιφνιδιαστικής ενέργειας. Επιπλέον, διλοχία του ΙΙ/40 Τάγματος θα απασχολούσε τις ιταλικές δυνάμεις στο Μάλι Ιτέρας. Η ενέργεια εκδηλώθηκε χωρίς προπαρασκευή πυροβο­λικού.

Ο αιφνιδιασμός πέτυχε απόλυτα, δεδομένου ότι το σύστημα πυρός του αντιπάλου δε λειτούργησε αφού οι πολυβολητές «συνελήφθησαν κοιμώμενοι». Ακολούθησε σκληρός αγώνας στο εσωτερικό της αμυντικής τοποθεσίας, ο οποίος διήρκεσε όλη τη μέρα.

Ο εχθρός διεκδικούσε βήμα προς βήμα το έδαφος. Το βράδυ ο αγώνας διακόπηκε, αφού καταλήφθηκε ο αυχένας Κούτσι, ενώ τα εχθρικά τμήματα που βρίσκονταν εκατέρωθεν των υψωμάτων Μάλι-ε-Τζόρετ και Μάλι Ιτέρας απασχολούνταν σοβαρά με την απαγόρευση παροχής υποστήριξης προς τα μαχόμενα τμήματα στον αυχένα.

Συνελήφθησαν περισσότεροι από 200 αιχμάλωτοι ανάμεσά τους και ο Διοικητής της άμυνας Αντισυνταγματάρχης Ζαν Ντομένικο (Jan Domenico), κυριεύθηκε μία πυροβολαρχία καθώς και άλλο σημαντικό πολεμικό υλικό.

Την επομένη, 20 Δεκεμβρίου, το Απόσπασμα εκκαθάρισε την περιοχή του αυχένα από τα υπολείμματα του εχθρού, κατέλαβε το χ. Κούτσι, ενώ με τη διλοχία του ΙΙ/40 Τάγματος απασχολούσε τα εχθρικά τμήματα στο Μάλι Ιτέρας, τα οποία εξακολουθούσαν να αμύνονται σταθερά.

Μετά την κατάληψη του Κούτσι, αποκλείσθηκε η γραμμή σύμπτυξης των παραπάνω τμημάτων, τα οποία δεν είχαν άλλη επιλογή από το να αμυνθούν μέχρις εσχάτων ή να παραδοθούν. Το Απόσπασμα Τσακαλώτου, στις 21 Δεκεμβρίου, ασχολήθηκε με ανασυγκρότηση των τμημάτων του και προπαρασκευή της κίνησής του προς βορειοδυτικά.

Ταυτόχρονα, με το ΙΙΙ/40 Τάγμα, απέκλεισε την οδό υποχώρησης των ανθιστάμενων ακόμα ιταλικών τμημάτων στο Μάλι Ιτέρας και την Παπαθιά. Το μεσημέρι, ο Συνταγματάρχης Τσακαλώτος, απέστειλε στο ύψ. Παπαθιά Αλβανό κήρυκα, με σημείωμα συνταγμένο στα γαλλικά, προς το διοικητή των εκεί ιταλικών δυνάμεων με το οποίο του ζητούσε να παραδοθεί.

Πράγματι, την επομένη, 22 Δεκεμβρίου 1940, ολόκληρο το ιταλικό τάγμα (141 Τάγμα Μελανοχιτώνων) δύναμης 29 αξιωματικών και 677 οπλιτών παραδόθηκε στο ΙΙΙ/40 Τάγμα.

Έτσι έληξε η μάχη στον αυχένα Κούτσι, η επιτυχής έκβαση της οποίας διάνοιγε την κοιλάδα του Σιουσίτσα ποταμού, που είχε ιδιαίτερη σημασία για τις περαιτέρω επιχειρήσεις του Α΄ ΣΣ. Οι συνολικές απώλειες των Ιταλών ανήλθαν σε 31 αξιωματικούς και 900 οπλίτες αιχμαλώτους και παραπάνω από 300 νεκρούς. Οι απώλειες του Αποσπάσματος Τσακαλώτου ανήλθαν σε περίπου 100 άνδρες εκτός μάχης.

Για την επιτυχή δράση του Αποσπάσματος κατά τις επιχειρήσεις με σκοπό τη διάσπαση του αυχένα Κούτσι απονεμήθηκε στη σημαία του 40ού Συντάγματος Πεζικού το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας με την Ημερήσια Διαταγή της 22ης Φεβρουαρίου 1941 της ΙΙΙ Μεραρχίας.