Οι καλύτεροι μαέστροι όλων των εποχών

Ο διευθυντής ορχήστρας είναι ένα από αυτά τα αναπόσπαστα στοιχεία της κλασικής μουσικής που προκαλούν ταυτοχρόνως συναισθήματα δέους, θαυμασμού αλλά και φόβου.

Ταλαντούχοι, επαναστάτες και εξόχως ανατρεπτικοί, οι μεγάλοι μαέστροι αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο να μετατρέψουν τη συλλογική δεξιοτεχνία εκατό και περισσότερων μουσικών, μέσω μιας μυστηριώδους ψυχολογικής διαδικασίας, σε ένα μουσικό σύνολο που είναι σαφώς μεγαλύτερο από το άθροισμα των μελών του.

Όπως ακριβώς δηλαδή και ο Τέρενς Φλέτσερ, ο διαβόητος κινηματογραφικός μαέστρος που ενσαρκώνει ιδανικά ο Τζέι Κέι Σίμονς στο μοναδικό «Whiplash»! Ο φοβερός διευθυντής της τζαζ ορχήστρας που όλοι σέβονται αλλά ταυτοχρόνως τρέμουν ανοίγει δρόμους για την καριέρα ενός μουσικού, καθώς αν αντέξεις τα καψόνια και τη σκληρή του αγάπη, τότε η μακροημέρευσή σου στη μουσική είναι εξασφαλισμένη.

Πρόκειται όμως για έναν δρόμο στρωμένο με ιδρώτα, δάκρυα, ακόμα και αίμα, καθώς η αυτοθυσία και η ολοκληρωτική αφοσίωση του νεαρού μαθητή στην τέχνη του ντραμς δεν είναι πάντα αρκετή. Το ανεξάρτητο φιλμ με τη θριαμβευτική πορεία στα φεστιβάλ του πλανήτη «Whiplash» (ελληνικός τίτλος: «Χωρίς Μέτρο») είναι μια αριστουργηματική πραγματεία για τα όρια ανάμεσα στην αφοσίωση και την εμμονή, θέτοντας τη διαχείριση της ψυχολογικής πίεσης σε πρώτο πλάνο, μιας πίεσης που φτάνει ως τις εσχατιές της αυτοκαταστροφής.

 Δεν θα μιλήσουμε για συνθέτες που διεύθυναν οι ίδιοι τα έργα τους, όπως ο Έκτορ Μπερλιόζ, που όταν είδε όταν κανείς δεν μπορούσε να διευθύνει σωστά τη μουσική του έπιασε ο ίδιος την μπαγκέτα, αλλά για μαέστρους πλήρους απασχόλησης …

Αρτούρο Τοσκανίνι

Παθιασμένος αλλά και εξίσου πειθαρχημένος, ο θρυλικός ιταλός μαέστρος ήταν σταθερά για τις πρεμιέρες των έργων του Βέρντι και του Πουτσίνι και παραμένει ο μεγαλύτερος «βερντιστής» όλων των εποχών. Πράγμα κατανοητό, αν σκεφτεί κανείς ότι ο Τοσκανίνι ξεκίνησε την καριέρα του με τον Βέρντι δάσκαλο! Η θρυλική του ακρίβεια και η ικανότητά του να ακούει κάθε όργανο ξεχωριστά ξεπερνιόνταν ίσως μόνο από την τεχνική του αρτιότητα και την προσήλωσή του στο πνεύμα του συνθέτη.

Ο νεαρός τσελίτσας έκανε το ντεμπούτο του στην «Αΐντα» του Βέρντι και παρά τον ελάχιστο χρόνο προετοιμασίας που είχε στη διάθεσή του, εκτέλεσε την όπερα με τη χαρακτηριστική του τελειότητα αλλά και εξολοκλήρου από μνήμης! Ακολούθησε μια ανεπανάληπτη καριέρα, με όλους τους σύγχρονούς του συνθέτες να του εμπιστεύονται τις πρεμιέρες των έργων τους. Η έμφαση που έδινε στην τελειότητα έμεινε τελικά στην ιστορία της μουσικής ως «ήχος Τοσκανίνι» και ξεπεράστηκε μόνο από το πάθος του για ακόμα καλύτερες ερμηνείες. Κάποια στιγμή, σε μια πρόβα, είπε στην ορχήστρα του εξοργισμένος: «Δεν ξέρετε να διαβάζετε; Η παρτιτούρα γράφει «con amore» [με έρωτα] και εσείς τι κάνετε; Το παίζετε σαν παντρεμένοι άντρες»!

Λέοναρντ Μπερνστάιν

Ο ανεπανάληπτος αμερικανός μαέστρος και σωστός πολυμαθής της μουσικής έκανε τα πάντα για το μεγάλο του πάθος, ακόμα και μαθήματα αρμονίας μέσω τηλεόρασης. Τίποτα όμως δεν ήταν πιο μαγευτικό από το να τον παρακολουθείς να διευθύνει τη συμφωνική του, τόσο για τις συχνά ακραίες κινήσεις του πάνω στο πόντιουμ όσο και για τις συναισθηματικές και ιδιόρρυθμες προσεγγίσεις του στον ρυθμό και το τέμπο. Μια κατηγορία από μόνος του, ο μεγάλος Λένι μέτρησε μια πρωτόγνωρη για μαέστρο δόξα, καταφέρνοντας να αναβιώσει τη μουσική συνθετών που ήταν εκτός μόδας πια, όπως ο πολυαγαπημένος του Μάλερ.

Η βιρτουοζιτέ του στη μουσική και τη διεύθυνση, από κοινού με το απίστευτο ένστικτό του για τη δύναμη της στιγμής, χάρισαν αξιομνημόνευτες παραστάσεις που πιθανότατα δεν θα ξαναζήσει ο κόσμος της μουσικής…

Χέρμπερτ φον Κάραγιαν

Ο αεικίνητος αυστριακός μαέστρος βασίλεψε στο Βερολίνο και το Σάλτσμπουργκ και αξιοποίησε στο έπακρο κάθε νέα τεχνολογία στην ηχογράφηση για να απαθανατίσει τις θεσπέσιες μελωδίες του. Μεγαλύτερος και από τη ζωή την ίδια, ο Κάραγιαν μετατράπηκε σε ανεπανάληπτο αστέρα της μουσικής ως ο πρώτος ποτέ διευθυντής ορχήστρας με τέτοια απήχηση στο κοινό, κάτι που υποδηλώνουν εξάλλου οι πωλήσεις των δίσκων του που αγγίζουν τα 200 εκατομμύρια!

Με τεράστιο ρεπερτόριο και δεξιοτεχνία που σπάνια θα ξαναδεί η οικουμένη στην μπαγκέτα, ο «ισόβιος μαέστρος» της Φιλαρμονικής του Βερολίνου για 35 συναπτά χρόνια αποθέωσε την τονικότητα και ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε την απαράμιλλη χάρη της…

Σερ Γκέοργκ Σόλτι

Ζωηρότατος και ενεργητικότατος πάνω στο πόντιουμ, ο σπουδαίος ούγγρος μαέστρος έθεσε νέα και δυσθεώρητα όρια στη διεύθυνση ορχήστρας, με τις δικές του μεταφράσεις των κλασικών έργων να αποκαλύπτουν τον πρωτόγνωρο δυναμισμό του. Ο άλλοτε πιανίστας μεταπήδησε στη διεύθυνση και άφησε απαράμιλλη παρακαταθήκη στις συμφωνικές του Μονάχου, της Φραγκφούρτης, του Λονδίνου και του Σικάγου, σφραγίζοντάς τες με την τελειότητα του ήχου του.

Η κλίση του στα βροντερά ορχηστρικά δράματα ξεπεράστηκε μόνο από την θεόσταλτη ικανότητά του να δημιουργεί οπερετικές συνθήκες μέσα στο στούντιο ηχογράφησης, μεταφέροντάς μας κάτι από την ατμόσφαιρα των ιστορικών ερμηνειών του…

Σερ Τόμας Μπίτσαμ

Πομπώδης και στομφώδης, αν και αυτοδίδακτος, ο ζάμπλουτος κληρονόμος της Φαρμακευτικής Μπίτσαμ ίδρυσε τρεις συμφωνικές, λάτρεψε την όπερα και έβαλε σκοπό να τη στείλει σε νέα επίπεδα. Ο Μπίτσαμ διεύθυνε την ορχήστρα του σαν βαρόνος (που όντως ήταν!), αλλά βαρόνος με απίστευτο μουσικό αυτί και όλα τα μελωδικά δώρα του κόσμου. Ο αριστοκράτης κροίσος εμπλούτισε τη μουσική ζωή της Βρετανίας με πάμπολλους τρόπους, αν και κανείς δεν έφτασε ποτέ στο απόγειο της μπαγκέτας του, που τον μετέτρεψε σε δύναμη πνοής και ανανέωσης της κλασικής μουσικής.

Όταν ο Μπίτσαμ εξασφάλιζε τις συνθήκες που ήθελε (και κατά γενική ομολογία, το έκανε συνήθως), οι ερμηνείες του χαρακτηρίζονταν από χάρη και ζωντάνια που άφησαν το δικό του στίγμα στην κλασική μουσική. Καμιά ηχογράφηση άλλου μαέστρου δεν ακούγεται πιο μαγικά ζωντανή από του σερ Μπίτσαμ και υπάρχουν καλοί λόγοι γι’ αυτό…