Κατάσκοποι στην αρχαιότητα: Από τον Φαραώ και τον Οδυσσέα έως τον Ιούλιο Καίσαρ

Η πληροφορία ως όπλο
Ο Μέγας Αλέξανδρος στηρίχθηκε σε ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών που του μετέφεραν τόσο την κατάσταση των αντιπάλων όσο και το κλίμα μέσα στον ίδιο του τον στρατό. Χάρη σε αυτόν τον «διπλό έλεγχο», διατήρησε συνοχή στις εκστρατείες του.

Στην άλλη άκρη της Μεσογείου, ο Αννίβας, ο «τρόμος της Ρώμης», έστηνε ευφυείς ενέδρες όχι μόνο με στρατιωτικούς ελιγμούς αλλά και με επιδέξια χρήση πρακτόρων. Ένας Καρχηδόνιος κατάσκοπος, σύμφωνα με τις πηγές, έζησε δύο χρόνια στη Ρώμη πριν αποκαλυφθεί.

Ο Ιούλιος Καίσαρας, γνωστός για την ομώνυμη κρυπτογραφική μέθοδο, τον λεγόμενο «Κώδικα του Καίσαρα», αξιοποίησε εξελιγμένα μέσα συλλογής πληροφοριών στη Γαλατία.

Παρά ταύτα, έπεσε θύμα παραπληροφόρησης από τον Αμβιορίγα, που με ψεύτικες ειδήσεις εξόντωσε 15 ρωμαϊκές κοόρτεις. Η ειρωνεία: ούτε οι ίδιοι οι κατάσκοποί του δεν τον προειδοποίησαν για τη συνωμοσία που τον σκότωσε στις Ειδούς του Μαρτίου.

Απροσδόκητοι «διπλοί πράκτορες»
Το βιβλίο φωτίζει και λιγότερο γνωστές σελίδες: την αποδοτική μυστική αστυνομία του Ηρώδη του Μεγάλου στην Ιουδαία, που παρακολουθούσε αντιφρονούντες όπως τον Ιωάννη τον Βαπτιστή — και ίσως τον Ιησού.

Ξεχωρίζει και η περίπτωση του Ιώσηπου Φλάβιου, που ξεκίνησε ως Ιουδαίος στρατηγός και κατέληξε Ρωμαίος ιστορικός, ένας πραγματικός «διπλός πράκτορας».

Ακόμη πιο απρόσμενη είναι η ματιά στην Ινδία, όπου οι βασιλείς χρησιμοποιούσαν μεταμφιεσμένους κατασκόπους —φακίρηδες, ερημίτες ή γοητευτικές γυναίκες— για να αποσπάσουν μυστικά μέσω δωροδοκιών, ίντριγκας ή σαγήνης.

Οι Ρωμαίοι και η Πραιτωριανή Φρουρά
Στην ύστερη Δημοκρατία και κυρίως στην εποχή της Αυτοκρατορίας, η Ρώμη δημιούργησε ειδικά σώματα που λειτουργούσαν ως άτυπες μυστικές υπηρεσίες.

Οι exploratores και οι speculatores ξεκίνησαν ως ανιχνευτές, αλλά γρήγορα ανέλαβαν ρόλο πληροφοριοδοτών και εκτελεστών: παρακολούθηση, συλλογή μυστικών, ακόμη και στοχευμένες δολοφονίες.

Οι frumentarii, αρχικά επιφορτισμένοι με την τροφοδοσία του στρατού, εξελίχθηκαν σε πράκτορες με διπλό πρόσωπο, συχνά χρησιμοποιημένοι για αποστολές που απαιτούσαν μυστικότητα.

Τον 4ο αιώνα, επί Κωνσταντίνου, εμφανίζονται οι agentes in rebus — οι «άνδρες για τις υποθέσεις». Ένα δίκτυο που έφερνε στον νου κάτι πολύ κοντά σε οργανωμένη μυστική υπηρεσία, με εντολές απευθείας από τον αυτοκράτορα.

Παρ’ όλα αυτά, η Ρώμη δεν απέκτησε ποτέ έναν κεντρικό οργανισμό ασφαλείας τύπου CIA ή FBI – οι αρμοδιότητες έμεναν διάσπαρτες και συχνά μπλέκονταν με τις εξουσίες της Πραιτωριανής Φρουράς, που λειτουργούσε ταυτόχρονα ως σωματοφυλακή, πολιτική αστυνομία και μηχανισμός ίντριγκας στο παλάτι.

Η πιο χαρακτηριστική αποτυχία πληροφοριών στη ρωμαϊκή ιστορία ήταν η καταστροφή του Βάρου στη Γερμανία, όταν ο «σύμμαχός» του Αρμίνιος οδήγησε τρεις λεγεώνες σε θανάσιμη παγίδα στο Δάσος του Τευτοβούργιου.

Ένα φιάσκο που οι ιστορικοί συγκρίνουν με τις πιο καταστροφικές αποτυχίες υπηρεσιών πληροφοριών των νεότερων χρόνων.