Τα Χρυσόβουλα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και η Ισχύς τους έως τη νεώτερη εποχή

Την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα επίσημα αυτοκρατορικά έγγραφα ονομάζονταν Χρυσόβουλα καθώς έφεραν τη χρυσή σφραγίδα -βούλα- του Αυτοκράτορα.

Τα αυτοκρατορικά Χρυσόβουλα και το περιεχόμενό τους

Οι γραμματείς των Αυτοκρατόρων ετοίμαζαν τα Χρυσόβουλα σε περγαμηνή άριστης ποιότητας και στη συνέχεια ο Αυτοκράτορας υπέγραφε με κόκκινη μελάνη και με τον τίτλο «Πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων».

Τα Χρυσόβουλα ήταν επίσημα δημόσια έγγραφα με τα οποία ο Αυτοκράτορας παραχωρούσε προνόμιαστους υπηκόους της αυτοκρατορίας, όπως δωρεές γης στα μοναστήρια, δωρεές γης σε απλούς πολίτες και φορολογικές απαλλαγές.

Ασφαλώς, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν ένα οργανωμένο κράτος με ισχυρούς κρατικούς μηχανισμούς. Λειτουργούσε βάσει της ρωμαϊκής νομοθεσίας, τηρούσε συστηματικό αρχείο και σεβόταν την ατομική ιδιοκτησία. Όμως, στο πέρασμα του χρόνου λόγω των πολέμων, των φυσικών καταστροφών και φυσικά την Άλωση της Πόλης τα περισσότερα αυτά δημόσια έγγραφα χάθηκαν ή καταστράφηκαν.

Από την άλλη μεριά, στα μοναστήρια γινόταν συνεχώς αντιγραφή δημόσιων εγγράφων και διασώθηκαν τέτοια έγγραφα στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών. Συνεπώς, τα μόνα βυζαντινά αρχεία που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα είναι τα μοναστηριακά, τα οποία βρίσκονται στις Μονές του Αγίου Όρους, των Μετεώρων και στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο.

Η παντοδυναμία των Χρυσόβουλων και η μακραίωνη ισχύ τους

Αυτά, λοιπόν, τα Χρυσόβουλα που διασώζονται στα μοναστήρια σχετίζονται με τις δωρεές των Αυτοκρατόρων στις Μονές και με τις περιουσίες τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού το 1088 μ.Χ. προς τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο. Ο Αυτοκράτορας παραχώρησε ολόκληρο το νησί της Πάτμου στο μοναστήρικαι μάλιστα το ιδιοκτησιακό καθεστώς ίσχυσε σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, της σύντομης Ιταλικής κατάκτησης, αλλά και αφού η Πάτμος ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος. Η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου ως ιδιοκτήτρια της Πάτμου πουλούσε και δώριζε ακίνητα στο νησί από το 1725 έως το 1998!

Η παντοδυναμία των Χρυσόβουλων στη νεώτερη εποχή φαίνεται και από το γεγονός πως το Ελληνικό Κράτος έχει επικυρώσει νομοθετικά την κυριότητα των Μονών σε διάφορες εκτάσεις που θεωρούνταν δικές τους με βάση αυτά τα Χρυσόβουλα. Εκτός όμως από τα γνήσια Χρυσόβουλα, υπήρξαν και περιπτώσεις πλαστογραφίας, καθώς πάντοτε υπήρχαν επιτήδειοι που προσπαθούσαν να οικειοποιηθούν ιδιοκτησίες που δεν τους ανήκαν δικαιωματικά.

Συνεπώς, στο φεουδαρχικό σύστημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο Αυτοκράτορας χάριζε εκτάσεις γης σε όποιον επιθυμούσε με Χρυσόβουλα, στη συνέχεια οι Σουλτάνοι διαχρονικά αναγνώριζαν τη νομική τους υπόσταση και το σύγχρονο ελληνικό κράτος δικαίου συνεχίζει να αποδέχεται τίτλους ιδιοκτησίαςμε έγγραφα χιλίων και πλέον ετών.