Η «Sykes-Picot» μετράει 102 χρόνια ζωής: Ποια είναι η συμφωνία που έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση της Μ.Ανατολής

Η συμφωνία Sykes-Picot, της 16ης Μαΐου 1916 ανάμεσα στο Λονδίνο και το Παρίσι, έθεσε τις βάσεις για την έναρξη μίας διαδικασίας που θα οδηγήσει στη χάραξη των συνόρων που ισχύουν έναν αιώνα μετά στη Μέση Ανατολή.

Στο τέλος του 1915, μεσούντος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Γαλλία και η Βρετανία συζητούν τον καταμερισμό των αραβικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ταυτόχρονα, για να δημιουργήσουν ένα νέο μέτωπο και να αντιμετωπίσουν τον τζιχάντ του σουλτάνου-χαλίφη που υποστηρίζεται από τη Γερμανία, ο βρετανός ύπατος αρμοστής στην Αίγυπτο, ο Χένρι ΜακΜαόν, διαπραγματεύεται με τον σερίφ Χουσέιν της Μέκκας, προσφέροντάς του την προοπτική της αραβικής ανεξαρτησίας.

Οι δύο μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της εποχής είναι ήδη παρούσες στην περιοχή: η Γαλλία μέσω της οικονομικής και πολιτιστικής της επιρροής στο Λεβάντε και η Μεγάλη Βρετανία στην Αίγυπτο, την οποία κατέχει από το 1882.

Ορίζουν δύο διπλωμάτες, τον Γάλλο Ζορζ Πικό (πρόγονο του πρώην προέδρου της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν) και τον Βρετανό Μαρκ Σάικς (που θα πεθάνει τρία χρόνια αργότερα στο Παρίσι από την ισπανική γρίπη), για να διαπραγματευθούν μία μυστική διευθέτηση, η οποία θα περάσει στην ιστορία με τα επώνυμά τους: «συμφωνία Sykes-Picot».

Εκείνη την εποχή γίνεται λόγος για τη «συμφωνία Cambon-Grey», η οποία συνομολογήθηκε με την ανταλλαγή επιστολών στις 9, 15 και 16 Μαΐου ανάμεσα στον γάλλο πρεσβευτή στο Λονδίνο Πολ Καμπόν και τον βρετανό υπουργό Εξωτερικών Εντουαρντ Γκρέι. Αργότερα, σε αυτήν θα προσχωρήσουν η Ρωσία και η Ιταλία.

Ο Σάικς έλεγε ότι ήθελε «να χαράξει μία γραμμή από το «e» της Ακρας ( Acr(e) ) μέχρι το «τελευταίο k» του Κιρκούκ ( Kirkou(k) ), γράφει ο βρετανός συγγραφέας Τζέιμς Μπαρ στο βιβλίο του «Μία Γραμμή στην Άμμο» (A line in the sand, 2011).

Η μαύρη αυτή γραμμή χωρίζει τη Μέση Ανατολή στους χάρτες της συμφωνίας, αγνοώντας τις εθνότητες ή τους θρησκευτικούς διαχωρισμούς: η «Συρία» των Γάλλων, στο βορρά, η «Αραβία» των Βρετανών, στο νότο. Το σύνολο χωρισμένο σε πέντε ζώνες.

Η συμφωνία προβλέπει ότι «η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είναι διατεθειμένες αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος ή μία συνομοσπονδία αραβικών κρατών» εντός των εκατέρωθεν ζωνών επιρροής Α (εσωτερική Συρία με τη Δαμασκό και το Χαλέπι συν την περιοχή της Μοσούλης) και την Β (ανάμεσα στη γραμμή Sykes-Picot και μία γραμμή Ακαμπα-Κουβέιτ).

Συνορεύουν με τις ζώνες άμεσης επιρροής, μπλε στο βορρά για τη Γαλλία (Λίβανος και Κιλικία) και κόκκινη στο νότο για τη Μεγάλη Βρετανία (Κουβέιτ και κάτω Μεσοποταμία, με το θύλακα της Χάιφα για την εξυπηρέτηση μίας σιδηροδρομικής γραμμής που φθάνει μέχρι τη Βαγδάτη). Η φαιά ζώνη, η Παλαιστίνη, είναι διεθνοποιημένη.

Η συμφωνία θα αποκαλυφθεί από τη ρωσική επαναστατική κυβέρνηση στο τέλος του 1917. Θα συμβολίσει για τους Άραβες την αποικιοκρατική εξαπάτηση και θα εξοργίσει τον Λόρενς της Αραβίας, που επιφορτίσθηκε με την οργάνωση της αραβικής εξέγερσης τον Ιούνιο 1916.

Ο χωρισμός που προέβλεπε η συμφωνία θα παραμείνει σε θεωρητικό επίπεδο, μετά την κατάληψη των υπό διευθέτησιν εδαφών από τους Τούρκους.

Το 1917, με τη ρωσική επανάσταση και, στη συνέχεια, με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο, οι όροι του παιγνιδιού μεταβάλλονται, επισημαίνει ο γάλλος ιστορικός Henry Laurens, καθηγητής στο College de France.

Θέλοντας να αμφισβητήσει επί του πεδίου τη συμφωνία, το Λονδίνο μετακινεί τα πιόνια του σε ζώνες που η γαλλική στρατιωτική διοίκηση έχει παραμελήσει, κερδίζοντας την συμπάθεια των ηγετών της αραβικής εξέγερσης και στη συνέχεια του σιωνιστικού κινήματος με την υπόσχεση μίας «εβραϊκής εστίας» στην Παλαιστίνη (Διακήρυξη Βalfour, 2 Νοεμβρίου 1917).

Υπό το βλέμμα του Ζορζ Πικό, που στο μεταξύ έχει γίνει Ύπατος Αρμοστής Συρίας/Παλαιστίνης, ο βρετανός στρατηγός Εντμουντ Αλενμπι καταλαμβάνει την Ιερουσαλήμ στις 11 Δεκεμβρίου 1917. Η Δαμασκός πέφτει στις 30 Σεπτεμβρίου 1918.

Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, μία συνομιλία ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας μετατρέπει στη συμφωνία Sykes-Picot, τη στιγμή που το πετρέλαιο αρχίζει να παίρνει στρατηγική σημασία.

Χωρίς μάρτυρες και στα αγγλικά, η συνάντηση αυτή ανάμεσα στον Ζορζ Κλεμανσό και τον Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ είναι αποφασιστικής σημασίας για τη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τον Henry Laurens. Η Γαλλία εγκαταλείπει την Παλαιστίνη και την περιοχή της Μοσούλης απαιτώντας στο μερίδιό της στο πετρέλαιο.

Τον Απρίλιο του 1920, η διάσκεψη του Σαν Ρέμο επικυρώνει τα καθεστώτα εντολής ενόψει της ανεξαρτησίας, τα οποία ανατέθηκαν στην Μεγάλη Βρετανία (Παλαιστίνη, Υπεριορδανία, Ιράκ) και στη Γαλλία (Συρία, Λίβανος). Το Παρίσι θα απαρνηθεί το 1921 την Κιλικία και το 1939 το σαντζάκ της Αλεξανδρέτας (περιοχή της Αντιόχειας).

Το 1922, και μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στην Παλαιστίνη, τη Συρία και το Ιράκ, οι δύο μεγάλες δυνάμεις θα λάβουν από την Κοινωνία των Εθνών την επικύρωση των εντολών τους, που θα αποτελέσουν τη βάση για τη γέννηση των σημερινών χωρών της περιοχής.