Πυρρίχιος: Ο αρχαιότερος ελληνικός πολεμικός χορός

Ο πυρρίχιος είναι ο αρχαιότερος ελληνικός πολεμικός χορός. Οι χορευτές χόρευαν κρατώντας ασπίδα και δόρυ και φορώντας περικεφαλαία.

Οι ιστορικές αναφορές προσδιορίζουν τον Θαλήτα ως δημιουργό του πυρρίχιου. Ο ίδιος προερχόταν από την Κρήτη, και τον εισήγαγε στους Σπαρτιάτες.

Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν δημιουργό του τη Θεά Αθηνά (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Λουκιανός, Όμηρος). Σύμφωνα με τη μυθολογία η θεά Αθηνά ήταν η πρώτη που χόρεψε τον πυρρίχιο τη στιγμή που ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία (δεν γεννήθηκε), με πλήρη πολεμικό εξοπλισμό.

Από τον Πλάτωνα μάλιστα πληροφορούμαστε την προέλευση του ονόματος της θεάς: «Παλλάδα» επειδή αυτή κατά την εκτέλεση του χορού «πάλλεται». Η Αθηνά τον χόρεψε επίσης μετά τη νίκη επί των Τιτάνων, και εκείνη τη στιγμή τον δίδαξε η ίδια στους ανθρώπους.

Ο Πυρρίχιος χορευόταν από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Κύπρο και την Κρήτη, ενώ οι Σπαρτιάτες τον θεωρούσαν ένα είδος πολεμικής προπόνησης και τον μάθαιναν από μικρά παιδιά.

Στον Πυρρίχιο αναφέρονται ο Όμηρος και ο Ξενοφώντας. Ο δεύτερος κάνει λόγο και για μια άλλη, πιο «ελαφριά» ή «εκφυλισμένη» εκδοχή του Πυρρίχιου, την «πύρριχη».

Αυτή η νεότερη εκδοχή του χορού υποβιβάζεται σε χορό συμποσίων, δε χορεύεται από ομάδες πολεμιστών χωρισμένους σε αμυνόμενους και επιτιθέμενους αλλά από μία ομάδα χορευτών (ανδρών και γυναικών) σε κύκλο. Ο «Επικρίδιος» και ο «Ορσίτης» ήταν άλλα δύο διαδεδομένα είδη πυρρίχιου χορού κατά την αρχαιότητα.

Στη σύγχρονη πραγματικότητα, τον Πυρρίχιο έχουν διασώσει οι Πόντιοι, σε μία μορφή που πλησιάζει την πύρριχη, χωρίς οπλισμό, με άνδρες, (οι γυναίκες απαγορευόταν να χορέψουν τον Πυρρίχιο) σχηματίζοντας είτε κύκλο, είτε ευθεία γραμμή.

Τα μόνα χαρακτηριστικά του αρχαίου χορού που μπορούν να εξαχθούν από τις πηγές είναι ότι χορεύονταν με οπλισμό και ότι οι χορευτές σχημάτιζαν κύκλο.

Αναφορά στον Πυρρίχιο χορό κάνει και ο Λόρδος Βύρων στο ποίημα “Τα νησιά της Ελλάδας” γράφοντας:

«Τὸν Πυρρίχιο χορό σας ὡς τὰ τώρα βαστᾶτε, Ἡ Πυρρίχια ἡ «φάλαγξ» ποῦ νὰ πῆγε, καημένοι! Ἀπὸ δυὸ τέτοια δῶρα πῶς ἐκεῖνο ξεχνᾶτε Ποῦ ψυχὲς ἀντρειώνει καὶ καρδιὲς ἀνεσταίνει! Καὶ τὰ γράμματα ἀκόμα ἑνὸς Κάδμου κρατεῖτε· Τάχα νἆταν γιὰ σκλάβους τὰ ψηφιά του θαρρεῖτε;»

Το βίντεο είναι από την Τελετή λήξης της Πανελλήνιας Άσκησης Εφέδρων «ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ».

Pyrrhichios, the ancient Greek war dance

According to Aristotle it has its origins in Achilles, who was strongly idolised in Pontus. To this day Pontic Greeks are the only ones to have preserved this dance, which showcases the deep connection to their archaic Greek roots. pic.twitter.com/5CukXl6Xx5

— Ares 🇬🇷🇮🇱 (@Theos_Polemou) February 3, 2025