Χριστιανικό παρεκκλήσι και επιγραφές της Αγίας Σαλώμης αποκαλύφθηκαν σε σπήλαιο της Ιουδαίας

Η χριστιανική φάση παρήγαγε μεγάλη ποσότητα κεραμικών. Οι προηγούμενες ανασκαφές αποκάλυψαν αρκετά βυζαντινά λυχνάρια τύπου «σανδάλι», ενώ οι πρόσφατες έρευνες προσέθεσαν δεκάδες ακέραια λυχνάρια και θραύσματα από εκατοντάδες άλλα, τα περισσότερα χρονολογούμενα σε στρώματα της εποχής των Αββασιδών. Παρόμοια ευρήματα συλλέχθηκαν από την αίθρια αυλή, όπου εντοπίζονται ξανά ακέραια αγγεία σε στρώματα μετά τον 5ο αιώνα.

Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι η πυκνή συγκέντρωση λύχνων, συμπίπτει με άλλες γνωστές, αγροτικές στάσεις προσκυνητών στη Σαφηλά και συμβάλλει στην αναγωγή της τελευταίας δραστηριότητας στο σπήλαιο μέχρι τον 9ο αιώνα.

Πολυγλωσσικά κείμενα στους τοίχους

Οι Paran και Lifshits τεκμηρίωσαν περισσότερες από είκοσι χαραγμένες ή ζωγραφισμένες επιγραφές στους εύπλαστους ασβεστολιθικούς τοίχους του συγκροτήματος. Οι ελληνικές, συριακές και αραβικές επιγραφές ανάγονται στην ίδια χρονολογική φάση, η οποία αντιστοιχεί στη μετάβαση από τη Βυζαντινή έως την περίοδο των Αββασιδών.
Δύο ελληνικές επιγραφές αποδίδουν ρητά την αφιέρωση του χώρου στην Αγία Σαλώμη, ονομασία που διατηρείται έως σήμερα για τον εν λόγω αρχαιολογικό τόπο.

Η παλαιογραφική ανάλυση των ελληνικών γραμμάτων υποδεικνύει μορφές που απαντώνται από τον 6ο αιώνα και εξής, στοιχείο που επιβεβαιώνεται και από τα στρωματογραφικά δεδομένα για τη φάση ανέγερσης του παρεκκλησίου.

Η μορφή της Αγίας Σαλώμης αναδύεται μέσα από ένα δυναμικό πλέγμα αφηγηματικών και υλικών παραδόσεων, χωρίς σαφή ιστορική ταυτοποίηση. Το ίδιο το όνομα λειτουργεί ως σημαίνων που προσκολλάται σε ποικίλες σημασίες: από τη Σαλώμη του Πρωτευαγγελίου του Ιακώβου —μια μαία της θείας γέννησης— μέχρι τη γυναίκα-μάρτυρα των Ευαγγελίων του Πάθους.

Η πρόταση των Paran και Lifshits, προσδίδει ένα νέο επίπεδο ερμηνείας, μετατοπίζοντας την προέλευση της αγιοσύνης από το κείμενο στο υλικό εύρημα: μια οστεοθήκη με την επιγραφή “Σαλώμη”, ενδέχεται να αποτέλεσε το στοιχείο – καμπή της τοπικής αγιολογικής ταύτισης.

Το σπήλαιο, ως τόπος ήδη ιερός, ως ταφικός, προσέφερε το υλικό υπόβαθρο για την ανάδυση της ερμηνείας ως προσκυνήματος —μια περίπτωση όπου η αρχαιολογία γεννά την  αγιοσύνη, και η ιστορική μνήμη συγχωνεύεται με τη θρησκευτική επινόηση.

Μωσαϊκά της αυλής και πρόσβαση

Η χριστιανική πρακτική  δεν περιορίστηκε στους υπόγειους θαλάμους. Ένα μωσαϊκό δάπεδο στρώθηκε πάνω από τμήμα του πάγκου της αυλής, ενώ η τροχιά του στρογγυλού λίθινου φραγμού στην είσοδο του σπηλαίου χαμήλωσε, για τη διευκόλυνση της κίνησης.

Σκαλοπάτια που οδηγούσαν σε έναν κρυφό διάδρομο πίσω από τον φραγμό—ο οποίος αρχικά σχεδιάστηκε για την ασφάλεια του τάφου—αποκαλύφθηκαν όταν στο δάπεδο του προθαλάμου έγιναν σημαντικές παρεμβάσεις, κατά την ίδια φάση.

Αυτές οι αλλαγές, δείχνουν ότι τα αμυντικά στοιχεία της κτήσης έχασαν τη σημασία τους, όταν ο τάφος μετατράπηκε σε ανοιχτό χώρο λατρείας.

Σύνδεση με έναν προγενέστερο ταφικό χώρο

Ενώ το ενδιαφέρον τους επικεντρώνεται στη χριστιανική κατοίκηση, οι συγγραφείς ανάγουν το παρεκκλήσι μέσα σε ένα προϋπάρχον ταφικό συγκρότημα της περιόδου του Δεύτερου Ναού, το οποίο περιλάμβανε μια αυλή διαστάσεων δεκαπέντε μέτρων, έναν θολωτό προθάλαμο υποστηριζόμενο από έξι πέτρινους κίονες και έναν κυλιόμενο λίθινο φραγμό.

Χαρακτηρίζουν την αυλή ως «μία από τις πιο περίτεχνες» της εποχής της και σημειώνουν ότι ελάχιστα ευρήματα της ιουδαϊκής περιόδου έχουν διασωθεί από τη μεταγενέστερη χρήση.

Η μετατροπή αυτή αποτελεί συνεπώς, μια σαφή περίπτωση μελέτης για το πώς τα πρώιμα μνημειακά ιουδαϊκά ταφικά μνημεία προσαρμοζόντουσαν στη χριστιανική λατρεία χωρίς σημαντικές αλλαγές στον κύριο αρχιτεκτονικό πυρήνα.

Ο Aran και ο Lifshits καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το Σπήλαιο της Σαλώμης απεικονίζει μια διαδικασία κατά την οποία αγροτικές κτήσεις της περιόδου του Δεύτερου Ναού προσέλκυαν το χριστιανικό ενδιαφέρον, τροποποιούνταν με ελάχιστες επενδύσεις στη λιθοδομή και αποτελούσαν περιφερειακά προσκυνήματα, με λύχνους και σημειωμένα με επιγραφές που θυμίζουν γκράφιτι από τους επισκέπτες.

Επιγραφές σε τρεις γλώσσες, μια αψίδα και θυσιαστήριο, ειδικά κατασκευασμένα για τον σκοπό αυτό, καθώς και η συγκέντρωση αποσπασμάτων λυχναριών της εποχής των Αββασιδών, επιβεβαιώνουν μια μακρά περίοδο λατρείας που υπερέβη τη βυζαντινή κυριαρχία.

Η καταγραφή τους, προσφέρει ένα αξιόπιστα χρονολογημένο παράδειγμα της προσκυνηματικής πρακτικής στη Σαφηλά της Ιουδαίας και λεπτομέρειες για την κατανομή των τοποθεσιών που τιμούν γυναικείες μορφές της Καινής Διαθήκης, εμπλουτίζοντας το αρχαιολογικό αρχείο της χριστιανικής παρουσίας στην νότια ορεινή περιοχή.