Yersinia pestis: Βρέθηκε το βακτήριο πίσω από την πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία στην ανθρώπινη ιστορία

Ερευνητές κατάφεραν και αποκρυπτογράφησαν το γονιδίωμα του βακτηρίου που προκάλεσε την πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία στην ανθρώπινη ιστορία, η οποία έπληξε την ανατολική Μεσόγειο πριν από περίπου 1.500 χρόνια, σκορπίζοντας τον θάνατο.

Οι ερευνητές εντόπισαν το Yersinia pestis, το μικρόβιο που προκαλεί την πανούκλα, σε έναν μαζικό τάφο στην αρχαία πόλη Γέρασα της Ιορδανίας, κοντά στο επίκεντρο της πανδημίας.

Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Genes, επιβεβαιώνουν ότι ο παθογόνος οργανισμός ήταν υπεύθυνος για την Πανώλη του Ιουστινιανού, λύνοντας ένα μακροχρόνιο μυστήριο.

Σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους

Η Πανώλη του Ιουστινιανού, που διήρκεσε από το 541 μ.Χ. έως το 750 μ.Χ., σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους και αναδιαμόρφωσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά η πραγματική αιτία της ήταν μέχρι τώρα αντικείμενο ευρείας συζήτησης. Παρόλο που υπήρχαν κάποιες έμμεσες ενδείξεις, η άμεση απόδειξη του υπεύθυνου μικροβίου παρέμενε ασαφής.

«Για αιώνες, βασιζόμασταν σε γραπτές αναφορές που περιγράφουν μια καταστροφική ασθένεια, αλλά δεν είχαμε καμία αδιάσειστη βιολογική απόδειξη για την παρουσία της πανώλης. Τα ευρήματά μας παρέχουν το κομμάτι που έλειπε από αυτό το παζλ», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Rays H.Y. Jiang από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα.

Σύμφωνα με ιστορικά αρχεία, η πανώλη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Πηλούσιο της σημερινής Αιγύπτου, πριν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Επιβεβαίωση του Yersinia pestis

Αν και είχαν βρεθεί κάποια στοιχεία για το Y pestis ως το μικρόβιο που ευθύνεται για την πανδημία σε μικρά χωριά της Δυτικής Ευρώπης, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, δεν υπήρχαν αποδείξεις από το εσωτερικό της αυτοκρατορίας – μέχρι τώρα.

«Χρησιμοποιώντας στοχευμένες τεχνικές αρχαίου DNA, ανακτήσαμε και αλληλουχήσαμε με επιτυχία γενετικό υλικό από οκτώ ανθρώπινα δόντια που ανασκάφηκαν από ταφικούς θαλάμους κάτω από τον πρώην ρωμαϊκό ιππόδρομο στη Γέρασα, μια πόλη μόλις 320 χιλιόμετρα από το αρχαίο Πηλούσιο», εξήγησε ο Greg O’Corry-Crowe, έτερος συγγραφέας της μελέτης.

Η ανάλυση DNA αποκάλυψε ότι τα θύματα της πανώλης έφεραν σχεδόν πανομοιότυπα στελέχη του Y pestis, επιβεβαιώνοντας ότι το βακτήριο ήταν παρόν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μεταξύ 550 μ.Χ. και 660 μ.Χ.

Αυτό υποδηλώνει μια ταχεία, καταστροφική επιδημία, σύμφωνη με τις ιστορικές περιγραφές της πανώλης που προκάλεσε μαζικούς θανάτους.

«Η Γέρασα ήταν μία από τις βασικές πόλεις της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ένα τεκμηριωμένο εμπορικό κέντρο με μεγαλοπρεπή κτίρια», είπε ο Δρ. Jiang. «Το γεγονός ότι μετατράπηκε σε μαζικό νεκροταφείο σε μια περίοδο έκτακτης ανάγκης δείχνει πώς κατακλύστηκαν τα αστικά κέντρα».

Μια συνοδευτική μελέτη για την πανώλη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Pathogens, δείχνει ότι το βακτήριο κυκλοφορούσε μεταξύ των ανθρώπινων πληθυσμών για χιλιετίες πριν από την επιδημία του Ιουστινιανού.

Αποκαλύπτει επίσης ότι οι μεταγενέστερες πανδημίες πανώλης, από τον Μαύρο Θάνατο του 14ου αιώνα έως τις σπάνιες μεμονωμένες περιπτώσεις που εμφανίζονται σήμερα, δεν προήλθαν από ένα μόνο προγονικό στέλεχος.

Αντίθετα, διαφορετικές επιδημίες φαίνεται να ξεσπούν ανεξάρτητα και επανειλημμένα από ζωικούς πληθυσμούς-δεξαμενές.

Τα ευρήματα υπογραμμίζουν ότι οι πανδημίες δεν είναι μεμονωμένες ιστορικές καταστροφές, αλλά επαναλαμβανόμενα γεγονότα που προκαλούνται από τη συγκέντρωση ανθρώπων, την κινητικότητα και τις περιβαλλοντικές αλλαγές – θέματα που παραμένουν επίκαιρα μέχρι σήμερα.

«Παλεύουμε με την πανώλη εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια, και οι άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν από αυτήν μέχρι σήμερα», δήλωσε ο Δρ. Jiang.

«Όπως και ο Covid, συνεχίζει να εξελίσσεται, και τα μέτρα περιορισμού προφανώς δεν μπορούν να την εξαλείψουν. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, αλλά η απειλή δεν θα εξαφανιστεί ποτέ».