Ψάχνουμε τους γονείς μας στους συντρόφους μας; – Η θεωρία του Σ.Φρόιντ

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, γνωστός ως «πατέρας της ψυχανάλυσης», ερμήνευσε την τραυματική εμπειρία ενός τετράχρονου αγοριού μέσα από μια θεωρία που προκαλεί μέχρι και σήμερα αντιδράσεις και ερωτήματα: το λεγόμενο «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα».

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, κάθε άνθρωπος στην παιδική του ηλικία βιώνει ασυνείδητες συγκρούσεις και ελκτικές τάσεις προς τον γονέα του αντίθετου φύλου, ενώ ταυτόχρονα βλέπει τον γονέα του ίδιου φύλου ως αντίπαλο. Μπορεί κάτι τέτοιο να ισχύει ή πρόκειται για μια ακραία ψυχαναλυτική ερμηνεία;

Η υπόθεση αυτή γεννήθηκε μέσα από την παρατήρηση του μικρού Χέρμπερτ Γκραφ, που γεννήθηκε το 1903. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, είδε ένα άλογο να σωριάζεται μπροστά του ενώ έσερνε ένα βαρύ κάρο, μια σκηνή που τον τραυμάτισε βαθιά και του δημιούργησε έντονη φοβία για τα άλογα. Ο Φρόιντ ερμήνευσε αυτή τη φοβία μέσα από τη δική του ψυχαναλυτική ματιά – και από εκεί ξεκίνησε ένας από τους πιο συζητημένους πυλώνες της θεωρίας του.

Ο πατέρας του αγοριού, σύμφωνα με τη Britannica, παρατήρησε πως η συμπεριφορά του άρχισε να αλλάζει. Ο τετράχρονος Χέρμπερτ δεν αποχωριζόταν τη μητέρα του κι όταν αυτή δεν βρισκόταν κοντά του αυτός αισθανόταν άβολα, ενώ ανέπτυξε μια εμμονή με τα ανδρικά γεννητικά όργανα – ιδίως αυτά των αλόγων.

Παράλληλα, το μικρό αγόρι περιέγραφε όνειρα τα οποία έβλεπε στα οποία «πρωταγωνιστούσαν» δύο καμηλοπαρδάλεις, μια υγιής και μια στρεβλωμένη. Στα όνειρα αυτά αυτός απομάκρυνε την στρεβλωμένη καμηλοπάρδαλη, ενώ η υγιής τον φώναζε.

Ο Χέρμπερτ Γκραφ, γνωστός και ως «Μικρός Χανς», αποτέλεσε το επίκεντρο της μελέτης περίπτωσης του ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόιντ που υποστήριξε τη θεωρία του για το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα.

Όταν ο πατέρας του αγοριού περιέγραψε τα συμπτώματα του γιου του στον Φρόιντ, αυτός υποστήριξε πως το παράδειγμα του Χέμπερτ εμπίπτει στο σύμπλεγμα. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, πρόκειται για μια έλξη (ορμή, τάση) που νιώθουν τα μικρά παιδιά προς τους γονείς του αντίθετου φύλου και μια έντονη ζήλια και εχθρικότητα προς τους φροντιστές του ίδιου φύλου.

Εντασσόμενος στο πλαίσιο της ευρύτερης θεωρίας του για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη, ο Φρόιντ υποστήριξε ότι τα παιδιά είναι έμφυτα σεξουαλικά όντα που παγιδεύονται σε διαφορετικές περιοχές του σώματος προτού επιλύσουν το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και προχωρήσουν σε ενήλικες ρομαντικές σχέσεις – και πίστευε ότι ο Χέρμπερτ Γκραφ ήταν το αγόρι που μπορούσε να το αποδείξει αυτό.

Η μελέτη της περίπτωσης του Μικρού Χανς, που ήταν από τα ελάχιστα παιδιά που μελέτησε ο Φρόυντ, έγινε η καθοριστική περίπτωση για το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα του Φρόυντ. Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι όλα τα άγχη του Χέρμπερτ προέρχονταν από τη θεμελιώδη εχθρότητα προς τον πατέρα του.

Φερ ειπείν, για τον Φρόυντ, η φοβία που ανέπτυξε ο μικρός Χανς για τα άλογα αντιπροσώπευε μια παραλλαγή του άγχους ευνουχισμού – τον φόβο ότι ένα άλογο, που έμοιαζε με τον πατέρα του, θα τον τιμωρούσε επειδή επιθυμούσε τη μητέρα του ευνουχίζοντάς τον.

Όσον αφορά τα όνειρα με τι καμηλοπαρδάλεις, αυτό για τον ψυχαναλυτή είναι μια επανεφεύρεση μιας φανταστικής σχέσης μεταξύ του Χέρμπερτ και των γονέων του: Ο Χέρμπερτ επιθυμεί να είναι με την τσαλακωμένη καμηλοπάρδαλη, που αντιπροσωπεύει τη μητέρα του, ενώ ο πατέρας του, που εκδηλώνεται στην υγιή καμηλοπάρδαλη, τον καλεί από μακριά.

Αν και σήμερα φαίνεται παράλογο και τραβηγμένο, ειδικά όταν χρησιμοποιείται ως απόδειξη για μια θεωρία, η περίπτωση του Μικρού Χανς υπήρξε θεμελιώδης στην κληρονομιά της σημαίνουσας συμβολής του Φρόιντ στην ψυχανάλυση.

Ο ίδιος ο Φρόιντ τόνισε πόση σημασία έδινε στη θεωρία του, δηλώνοντας ότι «η ανακάλυψη του καταπιεσμένου οιδιπόδειου συμπλέγματος… από μόνη της θα έδινε [στην ψυχανάλυση] τη δυνατότητα να συμπεριληφθεί μεταξύ των πολύτιμων νέων κεκτημένων της ανθρωπότητας».

Όμως, παρά τα σχόλια του Φρόιντ, πόσο έγκυρο και επίκαιρο είναι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα σήμερα;

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ ήταν πάντα μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, μια θεωρία που υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος έχει βαθιά καταπιεσμένα αιμομικτικά ένστικτα για τους γονείς του από την παιδική του ηλικία, δεν είναι λιγότερο.

Οι επικριτές του Φρόιντ έχουν σημειώσει ότι, παρά την περίπτωση του μικρού Χανς, υπάρχουν πολύ λίγα εμπειρικά στοιχεία που αποδεικνύουν την εγκυρότητα της θεωρίας. Ενώ ο Φρόιντ θεωρείται ως μια ιστορικά σημαντική προσωπικότητα που άσκησε εξαιρετική επιρροή στον τομέα του, οι ιδέες του συχνά αντιμετωπίζονται από ακαδημαϊκούς και επαγγελματίες με λιγότερο ζήλο.

Τελικά, ψάχνουμε τους γονείς μας στους συντρόφους μας;

Παρά τις επικρίσεις αυτές, ωστόσο, υπάρχουν τόσο εμπειρικές όσο και ανεπίσημες ενδείξεις ότι οι γονείς έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις σεξουαλικές τάσεις των παιδιών τους, σύμφωνα με τη Britannica.

Μια μελέτη του 1986 έδειξε ότι οι αρσενικοί αρουραίοι έλκονται σεξουαλικά από θηλυκά με αρώματα που τους θυμίζουν τις μητέρες τους, ενώ μια έκθεση του 2010 δείχνει ότι οι άνθρωποι έλκονται περισσότερο από άλλους που τους μοιάζουν και έχουν επίσης μεγαλύτερη τάση να βρίσκουν άλλους πιο ελκυστικούς αφού δουν μια φωτογραφία του γονέα τους του αντίθετου φύλου.

Έτσι, ενώ η περίπτωση του μικρού Χανς, περισσότερο από έναν αιώνα μετά, μπορεί να μην ξεφεύγει από τον έντονο έλεγχο της σύγχρονης εμπειρικής ανάλυσης, τα πρόσφατα στοιχεία ίσως μπορούν να αποδείξουν αυτό που δεν μπόρεσαν να αποδείξουν ο Σίγκμουντ Φρόιντ και ο Χέρμπερτ Γκραφ.