Λέβιθα: Οι φύλακες μιας άγκυρας του 6ου π.Χ. αιώνα

Στο φως οκτώ ναυάγια, τα οποία χρονολογούνται από τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα μέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο, κυρίως στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.

Στην αυλή της οικογένειας Καμπόσου, που είναι και οι μοναδικοί κάτοικοι του νησιού, στην ακριτική Λέβιθα, βρίσκεται ο γρανιτένιος στύπος άγκυρας του 6ου π.Χ., ο μεγαλύτερος σε μέγεθος της αρχαϊκής περιόδου, που έχει εντοπιστεί ως σήμερα στο Αιγαίο. Το οριζόντιο τμήμα του σταυρού της άγκυρας, βάρους 400 κιλών, παραπέμπει σε πλοίο κολοσσιαίων για την εποχή του διαστάσεων, μεγαλύτερων των 30 μέτρων και είναι μεταξύ των σπουδαίων ευρημάτων που εντοπίστηκαν στην έρευνα των αρχαιολόγων της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στην περιοχή.

«Η άγκυρα είναι στην αυλή μας και νιώθουμε υπερήφανοι που την έχουμε εδώ. Είναι τεράστια και τα παιδιά που την έβγαλαν δεν μπορούσαν να την μεταφέρουν», είπε η Ειρήνη Καμπόσου που μαζί με τον σύζυγό της, Δημήτρη, είναι οι μόνιμοι κάτοικοι της μόλις 9,5 τ.χλμ. Λέβιθας, -μεταξύ Αμοργού, Λέρου και Πάτμου- και μάλιστα μέλη της οικογένειας Καμπόσου κατοικούν εκεί από το 1820.

Ο επικεφαλής της αποστολής, αρχαιολόγος της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων, Γιώργος Κουτσουφλάκης, μας επιβεβαίωσε πως ο στύπος της άγκυρας παραμένει στην Λέβιθα, «προσωρινά», όπως είπε, «μέχρι να βρεθεί τρόπος για να μεταφερθεί».

Ο στύπος ανασύρθηκε από βάθος 45 μέτρων και χρονολογείται στα 600-500π.Χ., ενώ η υπόλοιπη άγκυρα, κατασκευασμένη από ξύλο αποσυντέθηκε στο βυθό, όπως και το ξύλινο σκαρί, που ήταν τεράστιο και εντυπωσιακό για την εποχή του.

Σε παλαιότερη υποβρύχια έρευνα στην Τουρκία εντοπίστηκε παρόμοιος τύπος άγκυρας βάρους 200 κιλών και εκτιμήθηκε ότι παραπέμπει σε πλοίο μήκους 18-20 μέτρων, οπότε η άγκυρα της Λέβιθας που έχει διπλάσιο βάρος αντιστοιχεί σε πολύ μεγαλύτερο σκαρί της αρχαϊκής εποχής.

Οκτώ ναυάγια στην Λέβιθα
Το αρχείο της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων και πληροφορίες που έδωσαν Καλύμνιοι ψαράδες και σφουγγαράδες, οδήγησαν τα μέλη της αποστολής (12 αρχαιολόγοι της Εφορείας και εξωτερικοί συνεργάτες) σε μια αποστολή που έφερε στο φως οκτώ ναυάγια, τα οποία χρονολογούνται από τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα μέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο, κυρίως στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.

Τα πλοία ήταν γεμάτα αμφορείς διαφόρων τύπων, που μετέφεραν λάδι ή κρασί ή σάλτσες ψαριών, ελάχιστοι ωστόσο βρέθηκαν ακέραιοι.

«Για άλλη μια φορά ως υπηρεσία φτάσαμε τελευταίοι. Τα περισσότερα ναυάγια ήταν συλλημένα», δήλωσε ο κ. Κουτσουφλάκης.

Η έρευνα έγινε στις νότιες και δυτικές ακτές της Λέβιθας. Συνολικά έγιναν 57 ομαδικές καταδύσεις, σε βάθος 10-45 μέτρων και καλύφθηκε το 30% των 35 χιλιομέτρων της ακτογραμμής του νησιού.

Εκτός από τους αμφορείς των ναυαγίων, καταγράφηκε και πλήθος μεμονωμένων ευρημάτων, κυρίως απορρίψεις κεραμικής και άγκυρες που τεκμηριώνουν μία συνεχή χρήση του θαλάσσιου αυτού δρόμου από την αρχαϊκή ως και την οθωμανική περίοδο.

«Από τα πιο αξιόλογα ευρήματα της φετινής έρευνας είναι ένα ναυάγιο με μικτό φορτίων αμφορέων. Οι αμφορείς προέρχονται τόσο από το Αιγαίο (Κνίδος, Κως και Ρόδος), όσο και από την Φοινίκη και την Καρχηδόνα. Το ναυάγιο χρονολογείται λίγο πριν τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα, εποχή κατά την οποία οι Πτολεμαίοι και οι Αντιγονίδες έριζαν για την ναυτική κυριαρχία στο Αιγαίο. Ίσως το πλοίο να είχε σταλεί για ενίσχυση του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου», μας ανέφερε ο κ. Κουτσουφλάκης.

Τα υπόλοιπα ναυάγια είναι ένα με φορτίο αμφορέων από την Κνίδο, που χρονολογείται επίσης στον 3ο π.Χ. αιώνα, τρία ναυάγια με φορτία αμφορέων από Κω ή ψευδο-Κώων αμφορέων του 2ου π.Χ., του 1ου π.Χ. και του 2ου μ.Χ. αιώνα, ένα άλλο με φορτίο αμφορέων από το βόρειο Αιγαίο του 1ου π.Χ. αιώνα, ένα με φορτίο αμφορέων από την Ρόδο του 1ου μ.Χ. αιώνα και ένα ακόμη με αμφορείς παλαιοχριστιανικής περιόδου.

Φύλακες της ιστορίας η οικογένεια Καμπόσου

«Η ελληνική θάλασσα βγάζει συνεχώς κομμάτια της ιστορίας. Εμείς νιώθουμε υπερηφάνεια και μεγάλη χαρά κάθε φορά που έρχονται αρχαιολόγοι γιατί ξέρουμε ότι κάτι σπουδαίο θα φέρουν στο φως», πρόσθεσε η Ειρήνη Καμπόσου, που μαζί με τον σύζυγό της, Δημήτρη, φιλοξένησαν τα μέλη της αποστολής στο σπίτι τους και εκτός από φύλακες της Λέβιθας, πλέον είναι και φύλακες της αρχαϊκής άγκυρας.

Η Λέβιθα αποτελεί το ανατολικότερο μιας συστάδας τεσσάρων απομονωμένων νησιών (Λέβιθα, Μαυριά, Γλάρος, Κίναρος) που γεφυρώνουν το θαλάσσιο πέρασμα από τις Κυκλάδες στα Δωδεκάνησα, μεταξύ Λέρου και Αμοργού. Η έρευνα έχει τριετή χρονικό ορίζοντα (2019-2021) με σκοπό τον εντοπισμό και την τεκμηρίωση αρχαίων ναυαγίων στην παράκτια ζώνη του νησιωτικού αυτού συμπλέγματος, που φαίνεται πως έπαιξε καίριο ρόλο στην αρχαία και νεότερη ναυσιπλοΐα.

Στο επόμενο διάστημα αρχαιολόγοι της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων θα καταδυθούν στην Κάσο, αλλά και στα Κύθηρα, όπου θα συνεχιστεί η έρευνα στο ιστορικό ναυάγιο του «Μέντορα». Το μπρίκι «Μέντωρ», ιδιοκτησίας του Λόρδου Έλγιν, βυθίστηκε εν μέσω κακοκαιρίας και σφοδρής θαλασσοταραχής, στον όρμο του Αγίου Νικολάου στα νοτιοανατολικά Κύθηρα το 1802 κι ενώ μετέφερε μέρος των αρχαιοτήτων που είχαν αφαιρεθεί από τον Παρθενώνα, την Ακρόπολη και άλλα σπουδαία μνημεία της Αθήνας.