Η διδακτική αξία του Θεάτρου και το «κρεμμύδι της γριάς» του Φ. Ντοστογιέβσκι

Στον ελληνικό κόσμο, η θεατρική παράσταση, που προοριζόταν ως αναπαράσταση του μύθου, συνδέθηκε εξαρχής με τη θρησκευτική τελετή και θεωρήθηκε ως ουσιαστικό συμπλήρωμα στην εκπαίδευση των πολιτών.

Η συμμετοχή στη θεατρική συνάθροιση, στην πραγματικότητα, απαιτήθηκε όπως και για τις άλλες μεγάλες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής της πόλης και συμπληρώθηκε για να αντισταθμίσει τον χαμένο χρόνο μετά την βιοποριστική εργασία.

Η πόλη είναι ο πελάτης, ο θεατής, και ο διοργανωτής των παραστάσεων, και ταυτόχρονα ο παραλήπτης των ηθικών και πολιτικών διδαγμάτων τους. Όμως, ολόκληρη η κοινότητα είναι πάνω από όλα το αντικείμενο προβληματισμού που προκαλείται και συζητείται, στο σύμπλεγμα των προβλημάτων της, από τη δραματική αναπαράσταση.

Το θέατρο είναι ένας κοινωνικά ρυθμιζόμενος τόπος αναπαράστασης των αντιφάσεων που διασχίζουν και διαπερνούν την πόλη (πολιτικές και ταξικές αντιφάσεις) και τις συνειδήσεις των μελών της (θεμελιώδεις ψυχολογικές εμπειρίες: θάνατος, φόβος, δικαιοσύνη). Με αυτόν τον τρόπο εκτελεί μια θεμελιώδη εκπαιδευτική λειτουργία μπροστά σε ολόκληρη την πόλη, όχι μόνο στον εορτασμό των κοινών αξιών, αλλά και στην πρόκληση των βασικών συγκρούσεων που διατίθενται για συλλογική κατανόηση και έλεγχο.

Το Θέατρο λοιπόν από τις απαρχές του είχε δημοκρατική προέλευση, ήταν έντονα διαλεκτικός, οι ιδέες και τα πνευματικά ρεύματα βρίσκονταν σε μια αέναη διαπάλη, κι έτσι γραφόταν ο πολιτισμός και η εξέλιξη. Το δευτερεύον χανόταν μπροστά στο ιδεώδες, το μεγάλο γεννιόταν μέσα στη δίνη ενός πολέμου και νικητής ήταν εκείνος που η πόλη αναδείκνυε.

Κάνοντας ένα γιγάντιο άλμα από τότε μέχρι σήμερα βλέπουμε πως το Θέατρο μοχλεύει προβληματισμούς που έχουν σχέση πάλι με ιδέες και αξίες, με πολλή όμως δόση σιγουριάς για το περιττό, το σκουπίδι, το θνησιμαίο. Το στοιχείο του δασκάλου λείπει. Πλεονάζει ο λαϊκισμός, το ευκολοχώνευτο, το στιγμιαία ευχάριστο. Λείπει το αύριο της πόλης, το όνειρο, ο χαιρετισμός της ευτυχίας.

Στα περισσότερα θεατρικά ανεβάσματα κυριαρχεί η αφυσική σεξουαλικότητα, η απελπισία, το ανάποδο της παράδοσης. Κάθεσαι στο κάθισμα για να απολαύσεις τη βωμολοχία, τον εκχυδαϊσμό των σεξουαλικών προκλήσεων, το λόγο που περιέχει λέξεις άγνωστες στο κοινό γλωσσικό αίσθημα.

Όμως, δεν έχω δικαίωμα να σταματήσω εδώ τις σκέψεις μου. Υπάρχουν και σήμερα αξιόλογοι δημιουργοί θεατρικών παραστάσεων. Δεν εννοώ βέβαια τις αλησμόνητες επιτυχίες ενός Δημήτρη Μυράτ με το «Κράτος του Θεού» του αγίου Αυγουστίνου που άφησε εποχή τη δεκαετία του 60, σε σημείο που την παράσταση παρακολούθησε ο πιο συντηρητικός κληρικός της εποχής του, ο Αρχιμανδρίτης τότε και έπειτα Μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης που έπλεξε από σκηνής το εγκώμιο του αείμνηστου Δημήτρη Μυράτ.

Δεν μπορώ να ξεχάσω ότι ως φροντιστής κάθε περίπου τρεις μήνες έκανα το μάθημα της Έκθεσης Ιδεών στο Θέατρο του καλού μου φίλου αειμνήστου τώρα Δημήτρη Ιωακειμίδη με την καλή μου Γκέρυ Βοσκοπούλου, στο ΠΟΛΥΤΕΝΟ και μετά το μάθημα οι μαθητές μου παρακολουθούσαν τα δρώμενα της θεατρικής παράστασης και μετά ακολουθούσε συζήτηση με τους ηθοποιούς. Στιγμές που ακόμα θυμούνται οι τότε μαθητές –υποψήφιοι, σήμερα δικαστές και εισαγγελείς, γιατροί, μηχανικοί και καθηγητές στο πανεπιστήμιο, πολιτικοί και επιχειρηματίες. Η ηθοπλαστική δύναμη του Θεάτρου είναι τεράστια.

Πριν κλείσω όμως το παράθυρο της επικοινωνίας με τους αναγνώστες μου να μου επιτραπεί να παρακαλέσω τους νεότερους σκηνοθέτες και ηθοποιούς να ανεβάζουν στην νέα μετα-πανδημιακή περίοδο έργα που να μας ανεβάζουν ένα σκαλί πιο πάνω από τη μιζέρια του ασήμαντου. Έχω στο μυαλό μου τον σκηνοθέτη και ηθοποιό και θεολόγο Κωνσταντίνο Κωνσταντόπουλο που η παράσταση «Ο Μεγας Ιεροεξεταστής» του Φιοντόρ Ντοστογιέβσκι ήταν εξαιρετικά πετυχημένη. Αξίζουν εξίσου συγχαρητήρια και οι σκηνοθέτες και ηθοποιοί Δημ. Βερύκιος και Κ. Χατζής που ανέβασαν το ίδιο θεατρικό έργο.

Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Ντοστογιέβσκι είναι ορυχείο εμπνεύσεων.

Στους πιο πάνω καλλιτέχνες και εν όψει των Αγίων Παθών της Μ. Εβδομάδας αφιερώνω αντιγράφοντας μια σελίδα από ένα διδακτικό μύθο από τους “Αδελφούς Καραμαζώφ” του Φ. Ντοστογιέβσκι, με τίτλο “Το κρεμμυδάκι της γριάς” .

Δίδαγμα: Το να μην αγαπάς τους άλλους είναι μια κόλαση

Κείμενο μετάφρασης

«Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε μια κακιά γυναίκα, σωστή μέγαιρα. Δεν αγαπούσε κανέναν -πέρα από τον εαυτό της-, δεν είχε κάνει ποτέ και σε κανέναν καλό και μόνο κακό λόγο είχε να πει για όλους. Όταν πέθανε, την άρπαξαν οι δαίμονες και την πέταξαν στη Φλογισμένη Λίμνη της Κολάσεως.

Μόλις το αντιλήφθηκε ο φύλακας άγγελός της (ω ναι, όσο στριμμένοι κι αν είμαστε, όλοι έχουμε κι από έναν…) κάθισε και σκέφτηκε, “Πρέπει να θυμηθώ κάποια καλή της πράξη για να διηγηθώ στο Θεό ώστε να σώσει τη Ψυχή της”. Θυμήθηκε και χαρούμενος όπως ήταν, πάει στο Θεό: “Αυτή, του λέει με ενθουσιασμό, έβγαλε ένα κρεμμυδάκι φρέσκο από το περιβόλι της και το έδωσε σε έναν ζητιάνο που πεινούσε”. Κι ο Θεός απαντάει: “Πάρε, λοιπόν, εκείνο το κρεμμυδάκι και πήγαινε πάνω από τη λίμνη. Κράτα γερά το κρεμμυδάκι από τη μία άκρη και πες στη γριά να πιαστεί από την άλλη. Μόλις πιαστεί, τράβα την. Αν καταφέρεις να την τραβήξεις έξω από τη λίμνη, τότε δικαιούται να πάει στον Παράδεισο. Όμως… αν σπάσει το κρεμμυδάκι, σημαίνει πως η Ψυχή της ανήκει στην Κόλαση”.

Έτρεξε βιαστικά ο άγγελος στη γριά και της φώναξε, “Έλα, πιάσου γερά από το κρεμμυδάκι και εγώ θα σε τραβήξω έξω”. Κι άρχισε να την τραβάει προσεκτικά. Την είχε βγάλει σχεδόν ολόκληρη από τη λίμνη και της χαμογελούσε γεμάτος ελπίδα, μα μόλις είδαν οι άλλοι αμαρτωλοί που την τραβούσε έξω, γαντζώθηκαν από τα πόδια της, για να σωθούν κι αυτοί. Μα η γυναίκα ήταν πραγματικά κακότροπη, άσπλαχνη, κι άρχισε να τους κλωτσάει με μανία! “Εμένα θέλει να σώσει, όχι εσάς. Δικό μου είναι το κρεμμυδάκι, όχι δικό σας, ΔΙΚΟ ΜΟΥ!” Μόλις η γριά ξεστόμισε αυτά τα λόγια, το κρεμμυδάκι έσπασε κι αυτή έπεσε πάλι στη λίμνη και στα έγκατα της λήθης…»

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι Καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος