Μυστήρια της Βίβλου: Η κλίμακα του Ιακώβ

«…Βγήκε ο Ιακώβ από το πηγάδι του όρκου και βάδισε προς τη Χαράν.

Και βρήκε ένα τόπο και κοιμήθηκε εκεί∙ διότι έδυε ο ήλιος∙ και πήρε μια από τις πέτρες του τόπου , και την έβαλε κάτω από το κεφάλι του και κοιμήθηκε σε εκείνο τον τόπο.

Και είδε ένα όνειρο, και ιδού κλίμακα που στηριζόταν πάνω στη γη και η κορφή έφτανε στον ουρανό, και οι άγγελοι του Θεού ανέβαιναν και κατέβαιναν πάνω σ’ αυτήν.

Και ο Κύριος στηρίζονταν πάνω σ’ αυτήν και είπε∙ εγώ είμαι ο Θεός του Αβραάμ του πατέρα σου, και ο Θεός Ισαάκ∙ μη φοβάσαι∙ τη γη πάνω στην οποία κοιμάσαι, θα τη δώσω σε εσένα και στους απογόνους σου.

Και θα είναι οι απόγονοι σου σαν την άμμο της γης και θα απλωθούν σε όλα τα σημεία του ορίζοντα, και θα ευλογηθούν από εσένα και από τους απογόνους σου όλες οι φυλές της γης.

Και να εγώ είμαι μαζί σου και θα σε φυλάξω σε όλο το δρόμο σου, όπου και αν πας, και θα σου δώσω όλη αυτή τη γη, και δεν θα σε εγκαταλείψω έως ότου πραγματοποιηθούν όσα σου είπα.

Και σηκώθηκε ο Ιακώβ από τον ύπνο του και είπε∙ είναι ο Κύριος σ’ αυτόν το τόπο και εγώ δεν το ήξερα.

Και φοβήθηκε και είπε∙ είναι φοβερός ο τόπος αυτός∙ δεν είναι τίποτα άλλο παρά οίκος του Θεού, και αυτή η πύλη του ουρανού».

Αυτό είναι το απόσπασμά της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης που απέδωσε στη σκάλα τον βαθύ της συμβολισμό. Με τη σκάλα του Ιακώβ, κάθε σκαλοπάτι της κλίμακος οδηγεί και πιο κοντά στο θείο, την ουράνια σφαίρα, τους αγγέλους.

Φίλων ο Ιουδαίος

Ο φιλόσοφος Φίλων ο Ιουδαίος (Αλεξανδρεύς) ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε τη δική του αλληγορική ερμηνεία της κλίμακας του Ιακώβ, στο πρώτο βιβλίο του περί ενυπνίων. Εκεί παρέχει τέσσερεις ερμηνείες επί του θέματος.

• Οι άγγελοι που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν την κλίμακα είναι ψυχές που ανέρχονται και κατέρχονται στα σώματά τους. (Ορισμένοι θεωρούν πως κάτι τέτοιο συνιστά την καθαρότερη αναφορά του Φίλωνα στη μετενσάρκωση).
• Στη δεύτερη ερμηνεία η κλίμακα είναι η ίδια η ανθρώπινη ψυχή και οι άγγελοι είναι λόγοι του Θεού.
• Σύμφωνα με την τρίτη ερμηνεία το όνειρο του Ιακώβ περιγράφει τα πάνω και τα κάτω της ζωής εκείνου που προσπαθεί να ασκήσει την αρετή.
• Σύμφωνα με μια τέταρτη ερμηνεία οι άγγελοι αντιπροσωπεύουν τις αέναα εναλασσόμενες υποθέσεις των ανθρώπων.

Το θέμα της κλίμακας που οδηγεί στον ουρανό απαντάται επίσης στους πρωτοχριστιανούς χρόνους.

Ο Ειρηναίος κατά τον 2ο αι. περιγράφει τη χριστιανική εκκλησία ως κλίμακα ανόδου προς τον Θεό.

Με τη σειρά του κατά τον 3ο αι. ο Ωριγένης εξηγεί -δίνοντας τροφή για σκέψη- ότι υπάρχουν δύο κλίμακες στη ζωή ενός χριστιανού.

Η μία είναι η ασκητική κλίμακα, μέσω της οποίας η ψυχή αναρριχάται από τη γη και οδηγεί στην αρετή. Η άλλη αντιπροσωπεύει το ταξίδι της μετά τον θάνατο και περιγράφει το ταξίδι της ψυχής προς τον ουρανό, έως την τελική της ένωση με το φως του Θεού.

Γρηγόριος Ναζιανζηνός

Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός αναφέρεται επίσης στην κλίμακα του Ιακώβ, την οποία θεωρεί σύμβολο σταδιακής εξύψωσης προς την τελειότητα.

Επίσης σύμβολο ανόδου την θεωρεί και ο Ιωάννης της Κλίμακος, που την ερμηνεύει όπως και ο Ωριγένης ως αναλογία για την πνευματική ασκητική ζωή στο κλασικό έργο του.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η κλίμακα και στην ψευδεπίγραφη αποκαλυπτική φιλολογία, αλλά και και την ισλαμική θρησκεία, ενώ ως σύμβολο διαπερνά τον ιστό των παγκόσμιων θρησκειών.

Άνοδος και κάθοδος

Η κλίμακα είναι σύμβολο ανόδου, αναπόσπαστο τμήμα της διακαούς επιθυμίας της ανθρώπινης ζωής για εξέλιξη.

Είναι όμως και σύμβολο καθόδου. Στην ανοδική της κατεύθυνση είναι ένα αρχέτυπο, ένας οδηγός για την ανθρώπινη τελειοποίηση. Ο υπέρτατος σκοπός μιας τέτοιας ανόδου είναι η πλήρης ένωση με τη θεότητα, τον θείο πυρήνα της ύπαρξης.

Όμως, εκτός από σύμβολο ανόδου, είναι και σύμβολο καθόδου και όποια ερμηνεία και αν δώσει κανείς στην κάθοδο, θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η κάθοδος ακολουθεί μια προγενέστερη άνοδο από την άποψη της γήινης εξέλιξης.

Η κάθοδος, λοιπόν, υπό την οπτική γωνία της εξέλιξης συνδέεται αμετάκλητα με την υπηρεσία στο σύνολο της ανθρωπότητας πέρα από οποιεσδήποτε διακρίσεις ανάμεσα σε καλό και κακό, ηθικό και ανήθικο, όμορφο και άσχημο.

Το φως είναι ένα, αδιαίρετο και συμπαγές και γονιμοποιεί τα πάντα. Απευθύνεται σε όλους και σε όλα και δεν κάνει διακρίσεις. Είναι ουσιαστικά ο οδοδείκτης για την ηθική και συναισθηματική μας συμπεριφορά, για την πνευματική μας κατανόηση εντέλει.

Σύμφωνα με τις απόψεις της πλειοψηφίας των πατέρων της Εκκλησίας, η κλίμακα προεικόνιζε την Παναγία μας, καθόσον αυτή με την αρετή της και με τη γέννηση του υιού της Ιησού Χριστού έγινε η νοητή σκάλα που ένωσε τη γη με τον ουρανό.

Αυτήν την υψηλή και φιλάνθρωπη ιδιότητα της Θεοτόκου, την ενωτική γης και ουρανού, παρουσίασαν πολλοί εκκλησιαστικοί συγγραφείς σε αξιόλογα συγγράμματά τους, την ύμνησαν πολυάριθμοι θεόπνευστοι μελωδοί σε ανάλογα τροπάρια και την απεικόνισαν με έμπνευση κι επιτυχία σε φορητές εικόνες και τοιχογραφίες.