Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος: «Αναγκαία η συνεργασία θρησκείας και πολιτικής για το μέλλον της Ευρώπης»

Τον ρόλο του Χριστιανισμού σε μία Ευρώπη, η οποία προσπαθεί να προσεγγίσει τις δύσκολες προκλήσεις της μετανεωτερικής εποχής και να χαράξει νέους ορίζοντες, περιέγραψε ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, μιλώντας σε ημερίδα που διοργάνωσε σήμερα, στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών, το Γραφείο της Αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στις Βρυξέλλες, σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπό την αιγίδα του υπουργείου Εξωτερικών.

Όπως τόνισε χαρακτηριστικά, «σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον ευμετάβλητο και ασταθές η συνεργασία και συνέργεια θρησκείας και πολιτικής, θεωρώ ότι είναι απαραίτητη και επιτακτική όσο ποτέ άλλοτε».

Η ομιλία του Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου, με θέμα «Θρησκεία και Πολιτική για το μέλλον της Ευρώπης: Σχέσεις αντιθετικότητας ή συνεργασίας και συναλληλίας;», έχει ως εξής:

«Ἐν πρώτοις εὐχαριστῶ τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμο, τόν διοργανωτή τῆς σημαντικῆς αὐτῆς συνάντησης Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Τανάγρας κ. Ἀπόστολο, Διευθυντή τοῦ «Γραφείου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος παρά τῇ Εὐρωπαϊκῇ Ἑνώσει», καί τόν Ἐλλογιμώτατο Πρύτανη τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Καθηγητή κ. Γεράσιμο Σιάσο γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχω ὡς ὁμιλητὴς στήν ἐκλεκτή αὐτή ὁμήγυρη.

 Περιποιεῖ ὄντως μεγάλη τιμή στήν ταπεινότητά μου ἡ συμμετοχή μου σέ μία τέτοια συνάντηση διαπρεπῶν ἐκπροσώπων τῆς ἀκαδημαϊκῆς κοινότητας καί τῆς εὐρωπαϊκῆς πολιτικῆς ζωῆς, προκειμένου νά συζητήσουμε ἀπό κοινοῦ τόν ρόλο τοῦ Χριστιανισμοῦ σέ μία Εὐρώπη, ἡ ὁποία προσπαθεῖ νά προσεγγίσει τίς δύσκολες προκλήσεις τῆς μετανεωτερικῆς ἐποχῆς καί νά χαράξει νέους ὁρίζοντες.

Ἔχοντας διατρέξει μία μεγάλη περίοδο ἀποξένωσης, ἀπομάκρυνσης καί διάστασης, ἡ ἐνθάρρυνση -ἔστω διαλεκτικῆς ἐπαναπροσέγγισης ἀρχικῶς- αὐτῶν τῶν δύο  μεγεθῶν, τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τοῦ νέου Εὐρωπαϊκοῦ ἐγχειρήματος, δίνει τό μήνυμα ὅτι τὴν ὑστεραία ὑπάρχει ἀκόμη ἐλπίδα γιά μία Εὐρώπη εἰρηναῖα, ὄντως «ἀνθρώπινη», ἀλληλέγγυα καί κοινωνική. Ἄλλωστε, ἡ ἱστορικά ἀλληλένδετη σχέση Χριστιανισμοῦ καί Εὐρώπης ἐπιβεβαιώνει σήμερα, ὃτι ἡ διαλεκτική αὐτή καθίσταται ὑποχρεωτικὴ ἔναντι τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν καί τῆς παγκόσμιας κοινωνίας, παρά τήν ἐπιδίωξη μιᾶς τάσης ἀποχριστιανοποίησης τῶν εὐρωπαϊκῶν θεσμῶν, μέσα ἀπό ὁρισμένες ἀποφάσεις τοῦ «Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου» (Ε.Δ.Δ.Α).

Στήν προοπτική ἀναδιαμόρφωσης μιᾶς τέτοιας Εὐρώπης τό ἐνδιαφέρον τῆς παρούσης ἡμερίδας ἐπικεντρώνεται στόν προβληματισμό γιά τή διαλεκτική σχέση μεταξύ δύο παραλλήλων παραγόντων στό εὐρωπαϊκό γίγνεσθαι,  τῆς Θρησκείας καί τῆς Πολιτικῆς.

 Τό γεγονός αὐτό προκαλεῖ κεφαλαιώδη ἐρωτήματα ὡς πρός τήν ἀναγκαιότητα τῆς σχέσης τους, στά ὁποῖα θά πρέπει νά ἀπαντήσουμε μέ ρεαλισμό, εὐθύτητα, εἰλικρίνεια, νηφαλιότητα καί ἀντικειμενικότητα, ἀποφεύγοντας κάθε θριαμβολογία γιά ἕνα ἔνδοξο παρελθόν σχέσεων ἀλλά καί κάθε ἀνεδαφική ἐξάρτηση ἀπό ἐλπίδες καί προοπτικές οἱ ὁποῖες μποροῦν νά φανοῦν ἀνωφελεῖς καί μάταιες.

Πρῶτο ἐρώτημα λοιπόν: Τί εἶναι ἡ Θρησκεία γιά τήν Εὐρώπη σήμερα;

Ἡ Θρησκεία μέχρι πρότινος στίς δυτικές κοινωνίες εἶναι γνωστό, ὅτι εἶχε στερηθεῖ τήν αὐθεντία καί τό κῦρος της, καί κατὰ τοῦτο πολλές φορές ἐτίθετο στό περιθώριο τῆς κοινωνικο-πολιτικῆς ζωῆς. Τά τελευταῖα χρόνια ὃμως ἔχει ἐπιστρέψει ἡ Θρησκεία ὡς παράμετρος σημαντική στίς σχέσεις τῶν Κρατῶν καί τῆς ἀσφάλειας γενικότερα, γι’ αὐτό καί σήμερα ἀναγνωρίζεται ὡς μία πνευματικά ἠθική δύναμη, ἡ ὁποία καλεῖται νά νοηματοδοτήσει τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο πρέπει νά συνυπάρχουν οἱ ἄνθρωποι ὡς εὐημεροῦσα κοινωνία.

Σήμερα, τό θρησκευτικὸ γεγονὸς διαθέτει μία δυναμικότητα μέ τήν ὁποία ἀφενός ὑπερβαίνει τά στεγανά μιᾶς ἀποκλειστικά ἐσωστρεφοῦς θρησκευτικότητας καί ἀφετέρου ἐντάσσεται σέ μία διαδικασία διαλόγου, ἀφοῦ εἶναι σύγχρονη ἀπαίτηση ἡ παράλληλη ἀνάπτυξη τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν, ἠθικῶν ἀρχῶν καί ἐπιταγῶν. Στούς λαούς τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης ἔχει γίνει πλέον συνείδηση, ὅτι ἡ Εὐρώπη δέν εἶναι μόνο μία οἰκονομική ἕνωση ἤ πολιτική συνύπαρξη, ἀλλά καί ἕνα γεγονός πνευματικό, καθώς ἡ ἀληθινή ἑνότητα δέν μπορεῖ νά εἶναι μόνο οἰκονομική ἤ ἀκόμη καί ἀποκλειστικά μόνο πολιτική.

Τό Εὐρωπαϊκό Κέντρο γιά τό Νόμο καί τήν Δικαιοσύνη ἔχει ἐπισημάνει, ὅτι τά Κράτη-μέλη τῆς Εὐρώπης πρέπει νά ἐπιβεβαιώσουν τήν ἀφοσίωσή τους στίς πνευματικές καί ἠθικές ἀξίες, γιατί ἀποτελοῦν τήν κοινή κληρονομία τῶν λαῶν τους καί τήν πραγματική πηγή τῆς ἐλευθερίας καί τοῦ κράτους δικαίου, ἀρχές οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν καί τή βάση κάθε γνήσιας δημοκρατίας.

Ἄλλωστε τά τελευταῖα τεκταινόμενα, στόν εὐρωπαϊκό χῶρο καταδεικνύουν πώς αὐτό πού κινεῖ πλέον τίς ἐξελίξεις καί ὡς ἐκ τούτου θεωρεῖται ἀπαραίτητο, δέν εἶναι μόνο ἡ ἀδήριτη ἀνάγκη ἐπιβίωσης μιᾶς μορφῆς δύναμης ἢ ἐξουσίας (πολιτική ἢ οἰκονομική) ἀλλά καί ἡ νοηματοδότηση καί ἐφαρμογή τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀξιῶν τῆς ἰσότητας, τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς καταλλαγῆς, τῆς συνύπαρξης, τῆς συνεργασίας, τοῦ σεβασμοῦ στήν ἑτερότητα καί τῆς κατάργησης τῆς ἀνισότητας,  ἀξίες οἱ ὁποῖες ἀναζητοῦν τό βαθύτερο νόημα καί περιεχόμενό τους καί μέ τίς ὁποῖες  ἑδραιώνεται ἡ πίστη στό εὐρωπαϊκό κεκτημένο.

Αὐτή ἡ πίστη εἶναι διττή: Τό ἕνα μέρος περιέχει τὴν πίστη ὅτι ὑπάρχει κάτι πού μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ ὡς περιεχόμενο τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητας. Τό δεύτερο μέρος κατανοεῖ, ὅτι τό εὐρωπαϊκό πνεῦμα τῶν ἀξιῶν πρέπει νά ὑπάρχει, νά προστατευθεῖ καί νά προβληθεῖ, γιατί ἔχει νά προσφέρει στόν εὐρωπαῖο πολίτη, στήν εὐρωπαϊκή συνεργασία τῶν Κρατῶν-μελῶν καί κυρίως στήν κοινοτική ἀλληλεγγύη, ἄλλως τό ἴδιο τό εὐρωπαϊκό οἰκοδόμημα κινδυνεύει νά καταρρεύσει.

Ἐάν λοιπόν Θρησκεία καί Πολιτική ἐπιθυμοῦν νά εἶναι συνεπεῖς πρός τήν ἀποστολή τους μέσα στήν Εὐρώπη, ὡς ἔκφραση κατανόησης τῆς εὐρωπαϊκῆς κοινωνίας ὑπό τήν ὀπτική μιᾶς ἀδιάσπαστης ὀργανικῆς ἑνότητας, ἡ συνάντηση Θρησκείας καί Πολιτικῆς πρέπει νά θεωρηθεῖ ἀπαραίτητη, δεδομένη καί σεβαστή.

Πῶς εἶναι λοιπόν δυνατόν νά εὐαισθητοποιηθοῦν τά Κράτη-μέλη στά παραπάνω ἀξιοκρατικά στοιχεῖα, ὥστε μέ  δημιουργική συνεργασία νά ὁδηγήσουν σέ μία ἀποτελεσματική καί οὐσιαστική εὐρωπαϊκή ἑνοποίηση;

Στό σημεῖο αὐτό τίθεται τό δεύτερο ἐρώτημα: Τί ἀναμένει ἡ Εὐρώπη ἀπό τήν Θρησκεία;

Αὐτὸ τό ἐρώτημα δέν εἶναι ἀκαδημαϊκοῦ χαρακτῆρα. Ἔχει πελώριες συνέπειες, τίς ὁποῖες κατά τό παρελθόν βιώσαμε καί γι’ αὐτό θά πρέπει ὅσοι χειρίζονται ὑπεύθυνα τίς ἐξελίξεις καί ὑποθέσεις αὐτές νά εἶναι προσεκτικοί, ἐάν θέλουν συγχρόνως νά εἶναι καί ἀποτελεσματικοί, γιατί ἡ Εὐρώπη κάποτε ἀναζητοῦσε τήν ψυχή της, σήμερα προσπαθεῖ νά προσδιορίσει καί πάλι τήν ταυτότητά της.

Ἡ ἀπάντηση λοιπόν στό συγκεκριμένο ἐρώτημα φέρει θετικό πρόσημο μόνον ἐάν οἱ Θρησκεῖες:

α) Πάψουν νά θεωροῦνται ὡς ἰδεολογία, ἀφοῦ εἶναι γνωστό ὅτι τά ἰδεολογήματα ἀναπτύσσονται γιά νά ἐξυπηρετοῦν ἀνόμοιους σκοπούς καί νά ἱκανοποιοῦν τήν ὑποκειμενικότητα, χωρίς νά σκέπτονται τίς συνέπειες στό ἐπίπεδο τῆς κοινωνικῆς συνοχῆς καί τῆς κοινοτικῆς ἀλληλεγγύης, καί

β) Κατανοήσουν, ὅτι δέν μποροῦν νά διχάζουν καί νά διασποῦν ἀλλά θά πρέπει νά ἑνώνουν, νά λειτουργοῦν συνεκτικά παρά τήν διαφορετικότητα ὡς πρός τό θρησκευτικό τους πιστεύω. Ἡ διαφορά στήν πίστη δέν πρέπει νά ἀναζωπυρώνει ἑστίες μίσους.

Οἱ Εὐρωπαῖοι πολῖτες στήν καθημερινότητά τους συναντῶνται μέ ἄτομα διαφορετικῶν πολιτισμικῶν πεποιθήσεων καί θρησκευτικῶν παραδόσεων. Ἡ γνώση τοῦ ἑνός γιά τόν ἄλλον καί ἡ ἀλληλογνωριμία συμβάλλει σημαντικά στή διαμόρφωση καί δημιουργία πολιτισμικῶν δεδομένων, γιατί μέ τόν τρόπο αὐτό, μέσα ἀπό τήν συγκεκριμένη θρησκευτική καί πολιτιστική ὤσμωση, ἀποδυναμώνονται διάφορα θρησκευτικά μορφώματα, τά ὁποῖα προσδίδουν ἄδικα στίς Θρησκεῖες τό προσωπεῖο ἑνός φονταμενταλισμοῦ, ἐπιστηρίζουν τό σύνδρομο τῆς θρησκευτικῆς ἀποκλειστικότητας καί ὁδηγοῦν σέ θρησκευτική βία καί μισαλλοδοξία. Αὐτὰ τά συγκεκριμένα μορφώματα πολλές φορές ἐπικαλύπτουν μέ τόν μανδύα τοῦ συντηρητισμοῦ τήν ἐμφάνιση θρησκευτικῶν ἡγεμόνων ὡς αὐτόκλητων σωτήρων τοῦ κόσμου.

Ἐπίσης ἡ ἰδεολογική θεώρηση τῆς θρησκευτικότητας ἀποτελεῖ πολλές φορές στόν χῶρο τῆς Εὐρώπης ἀφενός τό ἄλλοθι τοῦ ἐθνικισμοῦ καί ἀφετέρου τήν ἰδεολογική βάση ἐνδυνάμωσης μιᾶς ἀκροδεξιᾶς ἀντίληψης, ὅταν μάλιστα πολιτικές μέ θεοκρατικές ἀντιλήψεις δημιουργοῦν, ἀναπόφευκτα μέσα στά Εὐρωπαϊκά Κράτη, πυλῶνες ἑνός ἰδιότυπου ὁλοκληρωτισμοῦ καί ἀνάπτυξης ἀκροδεξιῶν ὁμάδων μέ χαρακτηριστικά θρησκευτικοῦ πολέμου (τζιχάτ).

Ἐπιπλέον ἓνας ἀκόμη παράγοντας εἶναι ἡ ἐργαλειοποίηση τῆς Θρησκείας στίς σύγχρονες εὐρωπαϊκές συνθῆκες, μέ χαρακτηριστικά παραδείγματα ἀφενός τήν ἰσλαμική ἐξάπλωση καί τήν τάση ἐπιβολῆς καί ἀφετέρου τήν μεγιστοποίηση τῆς ἐπιρροῆς τῆς Ρωσίας, μέ σκοπό τήν προώθηση τοῦ δικοῦ της ἰδεολογικοῦ καί πολιτιστικοῦ ἀφηγήματος, μιᾶς παραδοσιαρχίας ἔναντι μιᾶς φιλελεύθερης δημοκρατίας στό χῶρο τῆς Δύσης.

Ἡ Ἱστορία μᾶς ἔχει διδάξει, ὅτι ὁ μόνος δρόμος ὑπέρβασης αὐτῶν τῶν ἀρνητικῶν συνεπειῶν εἶναι ὁ διάλογος, γιατί μόνον ὅταν οἱ Θρησκεῖες διαλέγονται μποροῦν καί δημιουργοῦν πολιτισμό.

Οἱ Θρησκεῖες, μέσα στό εὐρωπαϊκό κεκτημένο, πρέπει νά προάγουν τόν ἀμοιβαῖο σεβασμό, τήν εἰρηνική συμβίωση καί συνύπαρξη, τήν εὐρωπαϊκή ἀλληλεγγύη, τήν ἀνοχή στήν διαφορετικότητα, τήν κοινωνική δικαιοσύνη καί τόν πολιτισμικό πλουραλισμό, μακράν ἀπό κρίσεις πολιτισμικῆς ταυτότητας.

Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ πρακτική ἐφαρμογή τοῦ διαλόγου στηρίζεται πάντοτε στή σχέση ἐκείνου πού δίνει καί ἐκείνου πού ἀποδέχεται, στό πλαίσιο τῆς διάκρισης καί ὄχι στή βάση τῶν διαφορῶν. Μόνο τότε οἱ Θρησκεῖες «διακονοῦν» ἐποικοδομητικά τό εὐρωπαϊκό οἰκοδόμημα καί λειτουργοῦν «μεταμορφωτικά».

Ἀπώτερος σκοπός αὐτοῦ τοῦ διαλόγου εἶναι ἡ θεμελίωση δίκαιων σχέσεων ἐντός τοῦ πλαισίου λειτουργίας τῶν εὐρωπαϊκῶν θεσμῶν καί τῶν κοινωνικῶν δομῶν τους. Τήν ἀναγκαιότητα τοῦ διαλόγου ὑποδεικνύει τό «Παρατηρητήριο τῆς μισαλλοδοξίας καί τῶν διακρίσεων κατά τῶν Χριστιανῶν» (Observatory on intolerance and discrimination against Christians in Europe), στήν τελευταία ἔκθεσή του, τῆς 17ης Νοεμβρίου 2025.

Οἱ Θρησκεῖες, λοιπόν, μόνο μέσῳ ἑνός εἰλικρινοῦς διαλόγου μποροῦν νά συμβάλλουν στήν ἀνάπτυξη ἀμοιβαίας ἐμπιστοσύνης γιά τήν προαγωγή τῆς εἰρήνης καί τῆς συμφιλίωσης. Αὐτό μποροῦν νά τό ἐπιτύχουν μόνον ὅταν ἀποκτήσουν ἐξωστρέφεια καί δέν περιορίζονται στή σφαίρα τῆς ἰδιωτικότητας. Αὐτή μάλιστα εἶναι ἡ τρίτη σημαντική συμβολή τῶν Θρησκειῶν μέ τήν ὁποία συμβάλλουν στήν σύγκλιση τῶν διαφορετικῶν ἀπόψεων γιά τήν Εὐρώπη τῶν λαῶν.

Στό χέρι τῶν Θρησκειῶν εἶναι λοιπόν εἴτε νά αὐξήσουν τόν πόνο πού ζεῖ ὁ κόσμος, εἴτε νά συμβάλλουν στή θεραπεία τῶν δεινῶν. Τό δεύτερο εἶναι «δῶρον Θεοῦ».

Ὁ Χριστιανισμός σ’ αὐτόν τόν διάλογο εἶναι στοιχεῖο καθοριστικὸ και σημαῖνον, κυρίως ὡς πρός τήν ἐμπέδωση τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητας, ἐνῶ καί ἱστορικά ἀκόμη δέν μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά Εὐρώπη καί γιά εὐρωπαϊκή συνοχή καί κοινοτική ἀλληλεγγύη χωρίς αὐτόν, οὒτε νά τόν παραθεωροῦμε, γιατί ἦταν καί ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ὁ συνεκτικός πνευματικός παράγοντας μέσα στό εὐρωπαϊκό οἰκοδόμημα.

Ἡ προεξάρχουσα αὐτή θέση τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι δυνατόν νά τόν καταστήσει ἐπίσης καί παράγοντα ἀνάπτυξης ἑνός διαθρησκειακοῦ διαλόγου, μέ τήν συμμετοχή τόσο πολιτικῶν ὃσο καί θρησκευτικῶν προσωπικοτήτων τῆς Εὐρώπης, μέ σκοπό τήν ἑδραίωση καί ἀνάπτυξη τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀξιῶν.

Ὅσο κι ἄν προβάλλονται τεχνηέντως οἱ δημιουργηθεῖσες στήν δισχιλιετῆ διαδρομή του Χριστιανισμοῦ ἀντιθέσεις πού τόν μερίζουν ἔναντι τῶν εἰρηνοποιῶν συνθέσεων πού ἔχει πετύχει, ἀποδεικνύεται ἀπερίφραστα ὅτι ἡ ἐσωτερική δύναμη τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς παράγοντα σύγκλισης ὑπό συνθῆκες ἀκραίου κινδύνου, εἶναι ἀδιαμφισβήτητη.

Σέ ἕνα εὐρωπαϊκό περιβάλλον εὐμετάβλητο καί ἀσταθές ἡ συνεργασία καί συνέργεια Θρησκείας καί Πολιτικῆς, θεωρῶ, ὅτι εἶναι ἀπαραίτητη καί ἐπιτακτική ὅσο ποτέ ἄλλοτε, ἐάν θέλουμε θεσμικά καί καταστατικά νά μήν ἀπομακρυνθοῦμε ἤ νά ἀμαυρώσουμε τό εὐρωπαϊκό ὅραμα τῶν ἐμπνευστῶν καί «πατέρων» τῆς εὐρωπαϊκῆς ἰδέας. Ἐάν δηλαδή ἐπιθυμοῦμε νά δημιουργήσουμε τήν «Εὐρώπη τῆς φιλοκαλίας», τῆς εἰρηνικῆς συνύπαρξης καί τῆς κοινοτικῆς ἀλληλεγγύης. Σᾶς  εὐχαριστῶ».