Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Το «φάντασμα» του ολοκληρωτισμού intra muros

Και πάλι φαίνεται ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το «φάντασμα» του ολοκληρωτισμού, το οποίο στην σημερινή κοινωνία, μέσα από εκλογικές αναμετρήσεις, μας δείχνει την δύναμή του.

Το θέμα επανέρχεται στην επικαιρότητα γι’ αυτό θα πρέπει να προβληματίσει, όχι μόνο τον πολιτικό κόσμο, αλλά και τον θρησκευτικό πολιτισμό μας, γιατί βρισκόμαστε μπροστά σε μία πρόκληση διαχρονική.

Για τον λόγο αυτό οι Θρησκείες και οι Εκκλησίες καλούνται να αναλάβουν και πάλι ένα πρωταρχικό ρόλο στην διαμόρφωση του «νέου κοινωνικού μοντέλου», ώστε να συμβάλλουν εποικοδομητικά και ουσιαστικά στην εδραίωση μιάς έμπρακτης εφαρμογής των αγαθών της ανεκτικότητας, της ειρήνης, της καταλλαγής, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας μεταξύ των λαών και των πολιτισμών.

Οι Θρησκείες, οι Εκκλησίες και οι Κυβερνήσεις δεν μπορούν να καλλιεργούν και να επιστηρίζουν την βία και τον θάνατο. Να είναι αρωγοί σε κάθε έννοια «ιερού πολέμου». Δεν μπορούν να μην σέβονται την διαφορετικότητα και να μην αγωνίζονται για την εδραίωση της ετερότητας.

Δεν μπορούν να μην αποδέχονται ως στοιχείο πολιτισμού τον θρησκευτικό και εθνικό πλουραλισμό. Πρέπει να απαλλαγούν από τα φοβικά σύνδρομα της όποιας εσωστρέφειας ή «εθνικής καθαρότητας» και του απομονωτισμού, γιατί είναι στοιχεία που καλλιεργούν την ψευδαίσθηση της υπεροχής και της αυτάρκειας έναντι των άλλων, και συγχρόνως δίνουν την δυνατότητα σε κάποιους ηγέτες, πολιτικούς ή και θρησκευτικούς να εμφανίζονται και να δρούν ως αυτόκλητοι σωτήρες και παράγοντες εθνοκάθαρσης, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, την απόρριψη δηλαδή της διαφορετικότητας, την υιοθέτηση της αποκλειστικότητας, του φονταμενταλισμού, του νεοσυντηρητισμού και των αποκλεισμών αλλά και την ανάπτυξη επιχειρησιακών σχεδιασμών ολοκληρωτικού αφανισμού εθνών και λαών προκειμένου να επιβληθούν εθνικά και θρησκευτικά.

Η Ορθοδοξία ανέκαθεν μαρτυρούσε το αγαπητικό ήθος της και μάλιστα σε δύσκολες πολιτισμικά εποχές. Αυτό καλείται να δώσει και πάλι σήμερα. Να προβάλλει το στίγμα της μέσα σε ένα νέο διεθνοποιημένο περιβάλλον ιδιαιτέρως ανομοιογενές, πολυθρησκευτικό και πολυπολιτισμικό. Εντός αυτού οφείλει να συνδιαλλαγεί, αμετάπτωτα ως προς από τα δομικά στοιχεία της παράδοσης και του ήθους της, και πάντοτε όμως με ειρηνική διάθεση ώστε να αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, προκειμένου να καταστεί ωφέλιμη και αναγκαία στο πλαίσιο της διεθνούς σκηνής και του διαλόγου.

Το «Ήθος της Ορθοδοξίας» δεν αποτελεί κάποιο σύστημα ηθικών αξιών, που υπαγορεύει μία συγκεκριμένη συμπεριφορά αλλά είναι ένας τρόπος ζωής που περιγράφεται μέσα από τις προοπτικές των ευαγγελικών αρχών της αγάπης, της ελευθερίας και της αποδοχής των άλλων, στοιχεία τα οποία υποδεικνύονται όχι μόνο στην Αγία Γραφή αλλά και στην Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Με βάση τα στοιχεία αυτά η Ορθοδοξία μπορεί να αποτελέσει το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη μιάς διαλεκτικής στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, νοηματοδοτώντας τις σχέσεις των λαών, χωρίς αποκλεισμούς και απολυτοποιήσεις. Για την Ορθοδοξία η θεώρηση του ανθρώπου αποκλειστικά και μόνο ως ατόμου και η προστασία των δικαιωμάτων του με διακηρύξεις και διεθνείς αποφάσεις μόνο, δεν εδραιώνουν μίαν αυτάρκεια και δεν αποτελούν συστατικά στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν είναι αποκομμένα από την ζωή και την ύπαρξη των άλλων συνανθρώπων μας, γιατί ο άνθρωπος περιχαρακωμένος μόνο στα ατομικά του δικαιώματά απομονώνεται. Το λάθος αυτό επιτείνεται μάλιστα όταν ο κάθε πολίτης ή το κάθε έθνος αισθάνεται να απειλείται, ολοένα και περισσότερο, από την παρουσία άλλου έθνους ή πολίτου, γι’ αυτό και απορρίπτει την ετερότητα και δεν αποδέχεται την διαφορετικότητα, με αποτέλεσμα να οδηγείται σε μία διασπαστική ασυδοσία.

Κανένας λαός δεν πρέπει να ζη μόνο για τον εαυτό του. Πρέπει να συνδέεται με την συνεισφορά του, την ιδιαίτερη δηλαδή συμβολή του, στην ζωή των άλλων λαών και στην συνύπαρξη των εθνών.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει το σωστό όραμα αυτής της ισόρροπης σχέσης κοινωνίας, και πρέπει, στο πλαίσιο μιάς συνεργασίας, να δώσει την μαρτυρία της, με την ορθή νοηματοδότηση των παραπάνω όρων, τονίζοντας την ελεύθερη κατάφαση στην ετερότητα, ως σεβασμό και αποδοχή του άλλου, του διαφορετικού.

Το δικαίωμα στην ετερότητα αναγνωρίζει τον υγιή ανταγωνισμό, χωρίς αποκλεισμούς ή αποκλειστικότητες, γιατί με τον τρόπο αυτό μετατρέπεται η ανισότητα σε διαφορετικότητα, χωρίς να δημιουργεί φοβίες για μετασχηματισμό ή αλλοίωση της ταυτότητάς μας.

Η Ορθοδοξία «προσκαλεί» και τις άλλες Χριστιανικές Εκκλησίες να πραγματοποιήσουν την δική τους έξοδο από τον εγκλωβισμό τους, τον εσωστρεφή απομονωτισμό τους, την ψευδαίσθηση του κοινωνικού ακτιβισμού τους, και να προτείνουν τις δικές τους αρχές και θεωρίες ζωής, δηλαδή ήθους, οι οποίες θα αποτελέσουν μία πραγματικά δυναμική συμβολή για καταλλαγή και ολοκληρωμένη ανάπτυξη, δηλαδή στην διαμόρφωση μιάς κοινωνίας απόλυτα ανθρώπινης και αλληλέγγυας.

Στο «Ήθος της Ορθοδοξίας» η ύπαρξη των διαφορών δεν σημαίνει και διάσπαση, γιατί η διάκριση δεν φέρνει διαίρεση και η ενότητα στηρίζεται στην αποδοχή της ετερότητας και όχι στην ισοπεδωτική ομογενοποίηση. Αυτή η αρχή έχει κάποιες συνέπειες με ιδιαίτερη σημασία για την σύγχρονη κοινωνία των λαών, των πολιτών, των πολιτισμών αλλά και για την λειτουργία του διαλόγου και την αποφυγή του ολοκληρωτισμού.

Είναι το πνευματικό υπόβαθρο της πολιτισμικής αληλλοπεριχώρησης και της συνύπαρξης αλλά και του πολιτισμού της καταλλαγής, της συνύπαρξης και της ειρηνικής συμβίωσης, κυρίως στην σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα και τότε κάθε ολοκληρωτικό μόρφωμα θα βρεθεί διαπαντός, όχι μόνο εκτός των τειχών της Ευρώπης, αλλά όλου του κόσμου.