Ερευνητές εντόπισαν το αρχαίο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τη συνείδηση

Ένας ερευνητής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, ισχυρίζεται ότι η ανθρώπινη συνείδηση μπορεί να κρύβεται σε μια πολύ πιο πρωτόγονη δομή.

Ο νευροεπιστήμονας δρ Πίτερ Κόπολα, εξετάζοντας περισσότερα από 100 χρόνια επιστημονικών μελετών – από πειράματα σε ζώα μέχρι κλινικές παρατηρήσεις – καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η συνείδηση ίσως γεννιέται από τον αρχαίο «εγκεφάλου της σαύρας». Αν αυτό ισχύει, τότε η συνείδηση δεν αποτελεί αποκλειστικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό, όπως πιστευόταν μέχρι σήμερα.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος μοιάζει με μια «μπαμπούσκα»: τα νεότερα και πιο πολύπλοκα μέρη βρίσκονται εξωτερικά, ενώ στο κέντρο βρίσκονται οι αρχαιότερες δομές. Ο εξωτερικός φλοιός (cortex) σχετίζεται με τη μνήμη, τη σκέψη, τη μάθηση και την επίλυση προβλημάτων. Αντίθετα, ο υποφλοιός (subcortex), που έχει παραμείνει σχεδόν αμετάβλητος εδώ και 500 εκατομμύρια χρόνια, ρυθμίζει βασικές ανάγκες και ένστικτα – όπως πείνα, δίψα, πόνο, ευχαρίστηση και φόβο.

Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η νεοφλοιώδης περιοχή (neocortex) ήταν το «κέντρο» της συνείδησης, ενώ ο υποφλοιός παρείχε απλώς τη βασική ενέργεια για να λειτουργήσει. Ο δρ Κόπολα, ωστόσο, εκτιμά ότι ο ρόλος των παλαιότερων εγκεφαλικών περιοχών έχει υποτιμηθεί.

Τα πειράματα που αλλάζουν την εικόνα

Σε πειράματα με ηλεκτρική ή μαγνητική διέγερση, η παρέμβαση στον νεοφλοιό αλλάζει την κρίση, δημιουργεί παραισθήσεις ή μεταβάλλει την αίσθηση του εαυτού. Όμως η διέγερση των βαθύτερων περιοχών έχει ακόμη πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα: μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, να ξυπνήσει έναν πίθηκο από αναισθησία ή να ρίξει ένα ποντίκι σε απώλεια συνείδησης. Ακόμη και η διέγερση της παρεγκεφαλίδας – που για χρόνια θεωρούνταν άσχετη με τη συνείδηση – επηρεάζει την αντίληψη.

Παράλληλα, περιπτώσεις ασθενών και ζώων δίνουν ισχυρές ενδείξεις. Παιδιά με υδρανεγκεφαλία, τα οποία γεννιούνται χωρίς μεγάλο μέρος του φλοιού, σύμφωνα με τα ιατρικά εγχειρίδια θα έπρεπε να βρίσκονται σε μόνιμη φυτική κατάσταση. Κι όμως, καταγράφονται συμπεριφορές όπως αναγνώριση προσώπων, παιχνίδι ή απόλαυση μουσικής.

Σε «ακραία» πειράματα, ζώα όπως γάτες, αρουραίοι και πίθηκοι που είχαν χάσει τον νεοφλοιό τους εξακολουθούσαν να δείχνουν συναίσθημα, να φροντίζουν τα μικρά τους, να αυτοκαθαρίζονται και να μαθαίνουν.

Τι σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο

Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο υποφλοιός από μόνος του μπορεί να παράγει βασική συνειδητή εμπειρία. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο φλοιός και ο νεοφλοιός είναι άχρηστοι. Αντίθετα, όπως σημειώνει ο Κόπολα, οι νεότερες δομές εμπλουτίζουν τη συνείδηση με στοιχεία που κάνουν τον άνθρωπο ξεχωριστό: γλώσσα, ηθική σκέψη, αυτογνωσία και δημιουργικότητα.

Η νέα θεωρία ανοίγει δρόμους όχι μόνο στην ιατρική, για τη φροντίδα ασθενών σε κώμα, αλλά και στη συζήτηση για τα δικαιώματα των ζώων. Αν η συνείδηση όντως πηγάζει από τόσο αρχαία και διαδεδομένα τμήματα του εγκεφάλου, τότε ίσως να είναι πολύ πιο κοινή απ’ όσο νομίζαμε.