Πώς η Αφρική μετατρέπεται σε νεκροταφείο ηλιακών πάνελ: Κάποιοι «πληρώνουν» την «πράσινη ανάπτυξη»

Η Αφρική εξελίσσεται ραγδαία σε μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες αγορές εισαγωγών ηλιακών πάνελ.

Σύμφωνα με την Ember, από τον Ιούλιο του 2024 έως τον Ιούνιο του 2025, οι εισαγωγές ηλιακών πάνελ της Αφρικής από την Κίνα (τον κορυφαίο προμηθευτή στον κόσμο) αυξήθηκαν κατά 60%, φτάνοντας το εντυπωσιακό ποσό των 15 γιγαβάτ (GW).

Αν και οι συντάκτες της ανάλυσης αναγνωρίζουν ότι τα στοιχεία εισαγωγών δεν μεταφράζονται απαραίτητα σε εγκατεστημένα πάνελ, η αύξηση σηματοδοτεί μια σημαντική επέκταση της ηλιακής ενέργειας στην ήπειρο.

Ωστόσο, μεγάλο μέρος αυτής της ανάπτυξης οφείλεται στην αυξανόμενη ζήτηση για μικρότερα ηλιακά πάνελ που προορίζονται για μεμονωμένα νοικοκυριά και οικισμούς και όχι για μεγάλα ηλιακά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας.

Η Νότια Αφρική έχει αναδειχθεί ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ηλιακών πάνελ στην ήπειρο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ακολουθούμενη από τη Νιγηρία και την Αλγερία.

Πάνελ για νοικοκυριά, όχι ηλιακούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας

Πολλοί ειδικοί που είναι αισιόδοξοι για το μέλλον της ηλιακής ενέργειας στην Αφρική θεωρούν αυτή την τάση ενθαρρυντική.

Επισημαίνουν ότι η αύξηση της ηλιακής παραγωγής θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση των εισαγωγών καυσίμων και στην αντιμετώπιση των ζητημάτων πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια σε απομακρυσμένες περιοχές και σε ορισμένα νοικοκυριά.

Ωστόσο, η δραματική αύξηση των εισαγωγών ηλιακών πάνελ υπογραμμίζει επίσης συστημικά ζητήματα στον ενεργειακό τομέα της Αφρικής.

Κάθε χρόνο, η Αφρική εισάγει περίπου 10-15 GW ηλιακών πάνελ.

Ωστόσο, τα περισσότερα από αυτά δεν είναι πάνελ βιομηχανικής κλίμακας που προορίζονται για μεγάλους ηλιακούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας.

Είναι μικρότερα πάνελ με χωρητικότητα μόλις λίγων κιλοβάτ, επαρκή μόνο για την τροφοδοσία ενός ή δύο σπιτιών ή μικρών επιχειρήσεων, όπως καταστήματα και καφετέριες.

Ενώ η Αφρική εισάγει πάνω από 10 GW ηλιακών πάνελ ετησίως, η συνολική χωρητικότητα των ηλιακών σταθμών παραγωγής ενέργειας που τίθενται σε λειτουργία κάθε χρόνο ανέρχεται σε μόλις 1-2 GW.

Τα μικρότερα πάνελ είναι συχνά κακής ποιότητας και δεν διαρκούν πολύ.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει συχνά να αντικαθίστανται, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε αυξανόμενους όγκους εισαγωγών.

Επιπλέον, η παραγωγή και η απόρριψη ηλιακών πάνελ, παρά τα λειτουργικά τους περιβαλλοντικά οφέλη, ενέχουν σημαντικούς οικολογικούς κινδύνους.

Η διαδικασία κατασκευής απαιτεί την εξόρυξη και επεξεργασία σπάνιων γαιών όπως το πυρίτιο, το κάδμιο, ο μόλυβδος και το τελλούριο, κάτι που συνεπάγεται εκπομπές άνθρακα και μολύνει το έδαφος και το νερό με τοξικές ουσίες.

Στο τέλος του κύκλου ζωής τους, η απόρριψη αυτών των πάνελ γίνεται μια ακόμη πρόκληση: η ανακύκλωσή τους είναι περίπλοκη και δαπανηρή, με αποτέλεσμα μια σημαντική ποσότητα αποβλήτων να καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής όπου επικίνδυνα υλικά μπορούν να διαρρεύσουν στα υπόγεια ύδατα.

Χωρίς ένα ολοκληρωμένο σύστημα ανακύκλωσης – το οποίο δεν διαθέτει επί του παρόντος η Αφρική – η ηλιακή ενέργεια κινδυνεύει απλώς να μετατοπίσει το περιβαλλοντικό βάρος από τη φάση χρήσης της στα στάδια παραγωγής και απόρριψης.

Το ζήτημα των ηλιακών συλλεκτών υπογραμμίζει μια άλλη κρίσιμη πρόκληση για την Αφρική – την αδικαιολόγητη παραγωγή ενέργειας. Επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι η συνολική εγκατεστημένη ισχύς όλων των σταθμών παραγωγής ενέργειας στην ήπειρο πλησιάζει τα 270 GW, με την ετήσια αύξηση της παραγωγικής ικανότητας (λόγω της κατασκευής νέων σταθμών παραγωγής ενέργειας, καθώς και των αναβαθμίσεων και επεκτάσεων υφιστάμενων σταθμών) να κυμαίνεται από 10 έως 15 GW – η οποία είναι περίπου ισοδύναμη με τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ όλων των σταθμών παραγωγής ενέργειας στη Μόσχα.

Για την Αφρική, όπου πάνω από το 40% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια και η κατά κεφαλήν παραγωγή ενέργειας είναι εξαιρετικά χαμηλή (κυμαινόμενη από 100 έως 1.000 kWh ανά άτομο – σε σύγκριση με 6.000 kWh ανά άτομο στην ΕΕ και 8.000 στη Ρωσία και την Κίνα), η εν λόγω ανάπτυξη είναι ελάχιστη και μόλις που συμβαδίζει με τον αυξανόμενο πληθυσμό της ηπείρου.

Παρ ‘όλα αυτά, οι αφρικανικές οικονομίες συνεχίζουν να αναπτύσσονται ραγδαία, σημειώνοντας ανάπτυξη 5-6% κάθε χρόνο.

Αυτή η αύξηση μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει «στη σκιά», με τους ανθρώπους να βασίζονται σε γεννήτριες ντίζελ και ηλιακούς συλλέκτες.

Το ζήτημα εκτείνεται πέρα ​​από τις γεννήτριες ντίζελ και την ηλιακή ενέργεια.

Η χρήση καυσόξυλων και αποβλήτων για μαγείρεμα και θέρμανση συχνά παραβλέπεται.

Ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος της ενεργειακής ζήτησης της Αφρικής δεν λαμβάνεται στατιστικά υπόψη, γεγονός που δυσχεραίνει την ακριβή αξιολόγηση της αγοράς από τους πιθανούς επενδυτές.

Οι καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένων βιώσιμων τμημάτων του πληθυσμού, όπως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, καλούνται να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες μέσω περιορισμένων προσωπικών δυνατοτήτων παραγωγής.

Μικρές γεννήτριες, ηλιακοί συλλέκτες, ανεμογεννήτριες και άλλες αποκεντρωμένες πηγές μπορούν να υποστηρίξουν μεμονωμένα νοικοκυριά υπό ορισμένες συνθήκες.

Ωστόσο, αυτές οι λύσεις αντιμετωπίζουν σημαντικούς περιορισμούς: οι ηλιακοί συλλέκτες εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες και απαιτούν ακριβή αποθήκευση ενέργειας, ενώ οι γεννήτριες ντίζελ εξαρτώνται από τις τιμές των καυσίμων, οι οποίες επίσης αυξάνονται.

Ωστόσο, ούτε τα ηλιακά πάνελ ούτε οι γεννήτριες ντίζελ μπορούν να καλύψουν επαρκώς τις ανάγκες της εκβιομηχάνισης.

Καθώς η οικονομική ανάπτυξη συνεχίζεται και οι χώρες πιέζουν για τοπική παραγωγή, η Αφρική θα χρειάζεται ολοένα και περισσότερο βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Και αυτές δεν μπορούν να βασίζονται σε διαλείπουσες λύσεις – ένα ηλιακό πάνελ ή μια γεννήτρια δεν μπορεί να τροφοδοτήσει ένα χαλυβουργείο.

Πολλοί επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων και ξένων, αναγκάζονται να κατασκευάσουν τους δικούς τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες των εταιρειών τους λόγω των κινδύνων διαταραχών στα κεντρικά δίκτυα.

Επί του παρόντος, οι περισσότερες αφρικανικές κυβερνήσεις υιοθετούν μια αντιδραστική στάση όσον αφορά την ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα, καθώς οι ανάγκες των νοικοκυριών και των μικρών επιχειρήσεων (οι οποίες αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας) καλύπτονται ανεξάρτητα χωρίς πρόσθετες δαπάνες του προϋπολογισμού.

Ωστόσο, σήμερα, είναι απαραίτητη μια πιο προληπτική προσέγγιση – μια προσέγγιση όπου οι κυβερνητικοί φορείς, τα υπουργεία ενέργειας, οι εθνικές εταιρείες και οι ιδιώτες επενδυτές θα συνεργαστούν για την ανάπτυξη του κλάδου.

Πρώτα και κύρια, οι αφρικανικές χώρες πρέπει να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη υποδομών – την ενσωμάτωση και τον εκσυγχρονισμό των ηλεκτρικών δικτύων, τη διασφάλιση της αξιόπιστης λειτουργίας των υφιστάμενων ενεργειακών εγκαταστάσεων και τη δημιουργία συνθηκών για αδιάλειπτη βιομηχανική παροχή ενέργειας.

Η εμπειρία δείχνει ότι μεγάλα έργα, όπως το διυλιστήριο Dangote στη Νιγηρία, συχνά αντιμετωπίζουν προκλήσεις από αυτή την άποψη.

Οι γεννήτριες και τα ηλιακά πάνελ μπορούν να χρησιμεύσουν ως συμπληρωματικοί ή εφεδρικοί μηχανισμοί.

Ωστόσο, στοιχεία από διάφορα αφρικανικά έθνη υποδηλώνουν ότι η ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα είναι δυναμική και επιτυχημένη σε εκείνες τις χώρες που επενδύουν σε υποδομές και θεσπίζουν κανονιστικά πλαίσια, δίνοντας παράλληλα προτεραιότητα σε λύσεις υδροηλεκτρικής ενέργειας ή/και φυσικού αερίου – όπως για παράδειγμα η Αλγερία, η Αίγυπτος, η Σενεγάλη, η Τανζανία και η Αιθιοπία.