Εν όψει της επίσκεψης του Πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κυρίλλου στο Φανάρι

Όπως έγινε γνωστό στις 31 Αυγούστου ο Πατριάρχης Μόσχας κ. Κύριλλος μεταβαίνει στην έδρα του οικουμενικού θρόνου στο Φανάρι για να συναντήσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο. Η συνάντηση αυτή γίνεται με την πρωτοβουλία του κ. Κυρίλλου.

Κάθε επίσκεψη των θρησκευτικών προκαθημένων είναι ευπρόσδεκτη και αναγκαία και ευλογία Θεού όταν μάλιστα πρόκειται για ηγέτες παγκόσμιου βεληνεκούς, η σύσφιξη των σχέσεων των οποίων παίζει αποφασιστικό ρόλο για τη διατήρηση της εκκλησιαστικής ενότητας, της διεθνούς ειρήνης και τη διασφάλιση της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο.

Στην παρούσα συγκυρία οι σχέσεις Φαναρίου-Μόσχας περνούν μέσα από την ατραπό της επίλυσης του Ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος. Απλώς να επισημάνουμε ότι για την εκκλησία της Ρωσίας το θέμα της Ουκρανίας είναι πρόβλημα πρωτίστως διεκκλησιαστικό και με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται να επιτευχθεί μια πανορθόδοξη συμφωνία και συνεργασία ως απάντηση στις πολιτικές επιδιώξεις της κυβέρνησης της Ουκρανίας.

Ας ευχηθούμε να πρυτανεύσει το πνεύμα της σύμπνοιας και της κανονικότητας Το εκκλησιαστικό πρόβλημα της Ουκρανικής Εκκλησίας και η Αυτοκεφαλία της δεν είναι παρωνυχίδα.

Συναφές όμως με τη γενικότερη θεώρηση των εκκλησιαστικών και θεολογικών πραγμάτων που αντιμετωπίζει η Αγία Εκκλησία της Ρωσίας είναι και το εξής θέμα. Συγκεκριμένα:

Ένας από την τριανδρία που διοικεί και κατευθύνει τη γραμμή του Πατριαρχείου Μόσχας και πασών των Ρωσιών, μαζί με τον Πρόεδρο Πούτιν και τον Πατριάρχη Κύριλλο, είναι ο Μητροπολίτης Βολοκολάσκ, Ιλαρίων, ο επί των εξωτερικών σχέσεων της εκκλησίας της Ρωσίας «υπουργός».

Ο Μητροπολίτης λοιπόν Ιλαρίων επιστρέψας την 7η Σεπτεμβρίου 2017 από τη Λέρο, όπου συμμετείχε ως εκπρόσωπος της εκκλησίας της Μόσχας στη διάσκεψη για το διάλογο Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών και εν όψει του ταξιδίου του στο Λίβανο για επίσημη επίσκεψη, έδωσε ενδιαφέρουσα συνέντευξη στον φίλο δημοσιογράφο κ. Αιμίλιο Πολυγένη για το εκκλησιαστικό πρακτορείο Ρομφαία στην οποία μεταξύ των άλλων ρωτήθηκε:

«Σεβασμιώτατε,…Αυτό που θα πω είναι πολύ επίκαιρο για την Ελλάδα: στη χώρα μας υπάρχουν ομάδες κληρικών, οι οποίοι διέκοψαν τη μνημόνευση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου εξαιτίας της Συνόδου στην Κρήτη. Συμφωνείτε με τις ενέργειες αυτές;»

Και ο μητροπολίτης απάντησε:

«Βεβαίως και δεν συμφωνούμε με αυτές τις ομάδες, αλλά ούτε και με τη μέθοδο, την οποία εφαρμόζουν αυτές, προκειμένου να στηρίξουν τη θέση τους».

Ποιες είναι οι ομάδες αυτές στις οποίες αναφέρεται ο Ρώσος Ιεράρχης και ποια είναι η μέθοδος που αυτές χρησιμοποιούν στην αντίθεσή τους με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη Σύνοδο της Κρήτης που συγκλήθηκε και επιτυχώς διεξήχθη τον Ιούνιο του 2016, γίνεται περιγραφή στα άρθρα μου με τίτλους: «Μικρό σχίσμα» στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας; Θεολογική απάντηση από τον μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσόστομο και «Μνημονευτές» και «Αποτειχισμένοι».

Στο ίδιο ερώτημα του δημοσιογράφου ο Σεβασμιώτατος Ιλαρίων συνεχίζει:

«Στους κόλπους της Εκκλησίας μας επίσης έχουμε τέτοιες ομάδες και γι΄ αυτό οφείλουμε να επιδεικνύουμε ευαισθησία έναντι των διαθέσεων αυτών.
Πολύ καλά ενθυμούμεθα ότι τον 17ο αιώνα στη Ρωσία δημιουργήθηκε σχίσμα, το οποίο έχει συνέχεια μέχρι σήμερα και μάλιστα δεν προκλήθηκε από θεολογικούς, ούτε δογματικούς, αλλά αποκλειστικώς από τελετουργικούς λόγους».

Ο Σεβασμιώτατος Ιλαρίων με το να καταδικάζει τους δικούς μας νεο-ζηλωτές αναδεικνύει στο ελληνικό χριστιανικό πλήρωμα ένα πρόβλημα που ακόμα και σήμερα, μετά από τριακόσια από τότε χρόνια ταλαιπωρεί αλλά και επηρεάζει την επίσημη ρωσική εκκλησία στις αποφάσεις της με άξονα τι θα πουν και πώς θα μας κρίνουν οι «Ζηλωτές της ευλαβείας» (Кружок ревнителей благочестия).Τι λοιπόν έλεγαν αυτοί οι άνθρωποι τότε που διαφωνούσαν με την επίσημη ρωσική εκκλησιαστική αρχή και εξακολουθούν να πρεσβεύουν ακόμα και στις μέρες μας;

Ο Σεβασμιώτατος Ιλαρίων μάς επαναλαμβάνει μια ιστορική εκκλησιαστική αλήθεια που αναφέρεται στο κίνημα των λεγομένων «Παλαιοπίστων» (Ρασκόλνικοι), το οποίο ξεκίνησε τον 17ο αιώνα σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του Πατριαρχείου της Μόσχας για την αποκατάσταση και διόρθωση των εκκλησιαστικών βιβλίων που χρησιμοποιούνται στη διάρκεια των ακολουθιών και της Θείας Λειτουργίας.

Το Πατριαρχείο της Μόσχας τότε επεδίωκε την βελτίωση των λειτουργικών βιβλίων με βάση τα τυπωμένα εκκλησιαστικά βιβλία που εξέδιδε το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό ήταν απαράδεκτο για τους Ρώσους ζηλωτές για το λόγο ότι τα βιβλία αυτά είχαν τυπωθεί στη Βενετία και αλλαχού σε τυπογραφεία των οποίων οι ιδιοκτήτες ήταν Καθολικοί.

Γενικά, κάθε τι που είχε σχέση και αναφορά με την Ελληνική Ορθοδοξία ήταν επικίνδυνο για την αγνότητα των ηθών και των εθίμων και της παραδόσεως της ρωσικής ορθόδοξης κοινωνίας. Και ο λόγος; Γιατί η ορθόδοξη ελληνική χριστιανοσύνη είχε γεωγραφική, πολιτική και μορφωτική συνάφεια με τον δυτικό κόσμο, με την αναγέννηση και τον διαφωτισμό, με τα ρεύματα των νέων ιδεολογιών και του ορθολογισμού, ενώ στους μετά την άλωση της Βασιλίδας των πόλεων χρόνους η Μοσχοβία, όπως λεγόταν το Ρωσικό Κράτος, ήταν απομονωμένη από τέτοιου είδους ιδεολογίες και επαναστατικές πρακτικές της Δύσης.

Θα αρκεστούμε σε ένα απλό παράδειγμα με το οποίο αποδεικνύεται η εμμονική προσκόλληση σε έθιμα που συνδέονται με την ορθόδοξη ταυτότητα του Ρώσου πιστού: το Σημείο του Σταυρού σύμφωνα με την αρχαία ρωσική παράδοση γινόταν με ενωμένα τα δύο δάκτυλα της δεξιάς χειρός. Το επίσημο Πατριαρχείο της Μόσχας αποφάσισε τη μεταρρύθμιση αυτού του εθίμου και την προσαρμογή προς το αντίστοιχο έθιμο της Ελληνικής Εκκλησίας με την ένωση των τριών δακτύλων της δεξιάς χειρός όπως κάνουμε τον Σταυρό μας όλοι οι Ορθόδοξοι. Ο Πατριάρχης που καινοτόμησε στο έθιμο των δύο δακτύλων χαρακτηρίστηκε σατανιστής!

Κλείνουμε με το απόσπασμα της συνεντεύξεως που αναφέρεται στους αμφισβητίες των αποφάσεων της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Κρήτης:

Εκείνο, το οποίο αναφέρετε, Σεβασμιώτατε, είναι άκρως σπουδαίο…

«Γι΄ αυτό αγωνιζόμαστε να παρακολουθούμε αυτές τις διαθέσεις εντός του ποιμνίου μας και να αντιδρούμε σχετικά.
Ασφαλώς αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν ομάδες, οι οποίες ενσυνείδητα αποπειρώνται να θέσουν σε κίνδυνο το εκκλησιαστικό σκάφος.
Παράλληλα υπάρχουν πιστοί, οι οποίοι για διάφορους θεολογικούς λόγους τηρούν μια κριτική στάση έναντι σημείων τινών των κειμένων της Συνόδου στην Κρήτη.
Οφείλουμε να ξέρουμε να διακρίνουμε μεταξύ της ενσυνείδητης και ορμητικής επιθέσεως κατά της Εκκλησίας και του πραγματικού προβληματισμού των ανθρώπων.»

Σχολιάζοντας την πιο πάνω άποψη του Σεβασμιωτάτου δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε την συμφωνία μας πως σε τέτοιες κρίσιμες για την ενότητα της Εκκλησίας στιγμές οφείλεται να εφαρμόζεται η φιλοκαλική αρχή της διάκρισης, ποιοι, δηλαδή, από τους διαφωνούντες έχουν ως σκοπό την καταβύθιση του σκάφους της Εκκλησίας και ποιοι εκφράζουν κάποιον θεολογικό και εκκλησιολογικό προβληματισμό.

Στην πρώτη περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε για μια τέτοια καταλυτική της Εκκλησίας πρόθεση παρά μόνο από τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την άστοχη καταφρόνηση και εξύβριση των ιερών θεσμίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας.

Στη δεύτερη, όμως, περίπτωση ο προβληματισμός των ανθρώπων είναι πολλαπλώς ωφέλιμος, γιατί εμπεριέχεται στον θεσμό του διαλόγου με άξονα την Αγία Γραφή, τα δόγματα της Εκκλησίας και την Ιερά Παράδοση που αντλείται μέσα από την αυτοσυνειδησία των πιστών, δηλαδή μέσα από τη μυστηριακή σχέση του ανθρώπου με τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό και την Εκκλησία.

*Ο Αντώνης Ελευθεριάδης είναι καθηγητής Δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος