1770: Τα «Ορλωφικά» – Η τελευταία ελληνική αποτυχημένη επανάσταση (φώτο)

Τα «Ορλωφικά» του 1770 ήταν η τελευταία ελληνική αποτυχημένη επανάσταση, στη μακρά περίοδο της τουρκοκρατίας, καθώς 50 χρόνια μετά ήρθε η επανάσταση του 1821, που έλυσε μια για πάντα τον τουρκικό ζυγό.

Ο 34χρονος τσάρος Πέτρος Γ’ έμελλε να παραμείνει στον ρωσικό θρόνο για μόλις έξι μήνες (από τις 5 Ιανουαρίου έως τις 9 Ιουλίου 1762), καθώς η φιλόδοξη σύζυγός του Γεκατερίνα φρόντισε ώστε εκείνος να αποδημήσει γρήγορα εις Κύριον. Πιστεύοντας ότι πολύ σύντομα θα τη χώριζε για να παντρευτεί την ερωμένη του, πρόλαβε να σχεδιάσει εκείνη πρώτη, με τον δικό της εραστή, την εξόντωσή του. Ο Πέτρος Γ’ συλλαμβάνεται έπειτα από υποκινούμενη εξέγερση, και ενώ βρίσκεται υπό κράτηση πεθαίνει κάτω από αδιευκρίνιστες μέχρι σήμερα συνθήκες.

Δεν υπάρχουν απτά στοιχεία ότι εκείνη διέταξε να τον δολοφονήσουν, ωστόσο γνωρίζουμε ότι δεν τιμώρησε ποτέ τους φρουρούς που είχαν βάρδια. Η 33χρονη σύζυγος, που ανέλαβε ακολούθως καθήκοντα αυτοκράτειρας της Ρωσίας, δεν είναι άλλη από τη Μεγάλη Αικατερίνη Β’, ενώ ο εραστής της λεγόταν Γρηγόριος Ορλώφ. Ενας εμφανίσιμος αξιωματικός του Ιππικού, που γρήγορα αναβαθμίζεται σε διοικητή του Πυροβολικού και επί της ουσίας αποτελεί το δεύτερο ισχυρότερο πρόσωπο του αχανούς κράτους. Παραδόξως, όλες αυτές οι ραδιουργίες που μόλις διαβάσατε έχουν άμεση σχέση με τον αγώνα που δίνουν περίπου 3.500 χιλιόμετρα νοτιότερα από το τσαρικό ανάκτορο οι Ελληνες, προκειμένου να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό.

Από το 1453 που αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη είχαν δοκιμάσει αρκετές φορές να επαναστατήσουν, αλλά χωρίς επιτυχία. Τώρα θα τους δινόταν ακόμη μία ευκαιρία. Λίγο καιρό πριν από την ενθρόνιση της τσαρίνας έχει φθάσει στην Αγία Πετρούπολη, πρωτεύουσα τότε της αυτοκρατορίας, ένας Μακεδόνας τυχοδιώκτης, ονόματι Γεώργιος Παπαζώλης. Εχοντας εγκαταλείψει τη Σιάτιστα της Κοζάνης και μετά την άδοξη προσπάθειά του να βγάλει χρήματα από το εμπόριο, κατατάσσεται στον ρωσικό στρατό. Σύντομα γίνεται λοχαγός του Πυροβολικού και έχει την τύχη να υπηρετεί στο ίδιο σώμα με τον Γρηγόριο Ορλώφ, με τον οποίο κάνει παρέα. Οταν ο έμπιστος άνθρωπος της αυτοκράτειρας απέκτησε εξουσία, ο Παπαζώλης του μίλησε σχετικά με την προοπτική επανάστασης στην Ελλάδα.

Κοινά συμφέροντα

Ο Ορλώφ άκουσε πρόθυμα την πρόταση και κούνησε συγκαταβατικά το κεφάλι. Αλλωστε, τα όσα ειπώθηκαν συνέπλεαν και με τα σχέδια της αυτοκράτειρας, η οποία ήθελε να εκμεταλλευτεί την εντεινόμενη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς όφελός της. Προκειμένου να κατακτήσει ευκολότερα τα εδάφη του σουλτάνου και να επιτύχει την πολυπόθητη διέξοδο του ρωσικού στόλου προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, γιατί να μην προκαλούνταν παράλληλα μια εξέγερση των υπόδουλων χριστιανικών λαών της Βαλκανικής Χερσονήσου ως αντιπερισπασμός; Ηταν κάτι που τη βόλευε αφάνταστα. Την πρωτοβουλία της εξέγερσης των λαών της Χερσονήσου του Αίμου θα αναλάβει ο ίδιος ο Γρηγόριος Ορλώφ με τα δύο από τα άλλα τέσσερα αδέλφια του, τον Αλέξιο και τον Θεόδωρο.

Επικουρικό ρόλο στην ομάδα αυτή θα διαδραματίσει και ο Παπαζώλης, ο οποίος λαμβάνει τριετή άδεια από τον Στρατό προκειμένου να προλειάνει το έδαφος στη νοτιοανατολική γωνιά της Ευρώπης. Φθάνει στο λιμανάκι του Οίτυλου της Μάνης το 1766 και από εκεί ξεκινά τον γύρο της Πελοποννήσου ντυμένος με οθωμανική ενδυμασία. Οι υποσχέσεις που δίνει προς τους Ελληνες και οι αναφορές του για τη βοήθεια που θα προσέφερε το «ξανθό γένος» των Ρώσων ήταν υπερβολικά αισιόδοξες. Τους διαβεβαίωνε ότι θα απελευθερώνονταν από τους Τούρκους και θα ιδρυόταν εκ νέου η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Στις οικογένειες των Μαυρομιχαλαίων της Μάνης, μάλιστα, ξεκαθαρίζει ότι προορίζει τους άνδρες για αρχηγούς της εξέγερσης, αν και οι ίδιοι του επισημαίνουν ότι είναι μεν εξαιρετικοί αγωνιστές σε έναν αμυντικό πόλεμο, αλλά όχι σε έναν επιθετικό. Παρ’ όλα αυτά γίνονται και οι ετοιμασίες συνεχίζονται. Στους Ρώσους ανωτέρους του θα αναφέρει ότι οι Ελληνες της Πελοποννήσου ήταν πλέον έτοιμοι να συγκεντρώσουν 100.000 πολεμιστές, ενώ στην πραγματικότητα μόλις και μετά βίας θα μπορούσαν να μαζευτούν 6.000 με 7.000. Σύμφωνα με το πλάνο που έχει σχεδιαστεί στα ρωσικά ανάκτορα, έρχεται τώρα η σειρά να αναλάβουν δράση τα αδέλφια Αλέξιος και Θεόδωρος Ορλώφ, αμφότεροι αξιωματικοί του ρωσικού Στρατού.

Μεταβαίνουν αρχικά στη Βενετία για να προσεταιρίσουν τον παλαιό εχθρό της Τουρκίας, αλλά συναντούν προσκόμματα, καθώς οι Ενετοί τούς ξεκαθαρίζουν ότι στην παρούσα φάση δεν θέλουν να μπλέξουν. Ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος ξεσπά τελικά στις 30 Σεπτεμβρίου του 1768, με την Αικατερίνη Β’ να δίνει στη σύρραξη χαρακτήρα σταυροφορίας κατά του ισλαμισμού. Οι Ελληνες, ιδίως οι κληρικοί, ενθουσιάζονται μόλις μαθαίνουν τα τεκταινόμενα. Μάλιστα, τέσσερις μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1769, ο πρωθυπουργός της Ρωσίας, κόμης Νικίτα Πανίν, στέλνει στον οπλαρχηγό της Μάνης Γεωργάκη Μαυρομιχάλη ένθερμη επιστολή με την οποία διαβεβαίωνε τους Ελληνες ότι θα απελευθερώνονταν «μια για πάντα από τον καταπιεστικό ζυγό των άδικων, άπιστων εχθρών τους».

Αρχηγός της ελληνικής εξέγερσης τίθεται ο Αλέξιος Ορλώφ, ο οποίος όμως, όπως σημειώνει και ο Βρετανός ιστορικός David Brewer στο βιβλίο του «Ελλάδα 1453-1821: Οι άγνωστοι αιώνες» (εκδόσεις Πατάκη), περιγραφόταν ως αμόρφωτος, βίαιος και άτολμος. Τρεις στόλοι της αυτοκρατορίας σχεδιαζόταν να αποπλεύσουν από τη Βαλτική για το Αιγαίο ώστε να μας υποστηρίξουν, αλλά ο ένας έφτασε στα ανοιχτά της Πελοποννήσου όταν οι μάχες είχαν ουσιαστικά λήξει, ο άλλος έλυσε κάβους ακόμη αργότερα και μόνο μια μοίρα 19 πλοίων θα έφτανε υποτίθεται, εγκαίρως.

Αλλά επειδή τα σκαριά ήταν παλιά, τα περισσότερα πλοία αναγκάστηκαν να σταματήσουν στα ναυπηγεία της Αγγλίας για επιδιόρθωση και έτσι στα τέλη Φεβρουαρίου του 1770 αγκυροβολούν στο λιμάνι του Οίτυλου μόλις τα… εννέα, με επικεφαλής τον Θεόδωρο Ορλώφ. Η ρωσική δύναμη απαρτίζεται από μόλις 600 άνδρες, σαφώς λιγότερους απ’ όσους ανέμεναν οι Ελληνες. Παρά την απογοήτευση του πληθυσμού, συγκροτούνται με πρόταση του πρόκριτου της Καλαμάτας Παναγιώτη Μπενάκη δύο λεγεώνες συνολικά περίπου 1.450 ανδρών, η Ανατολική που θα δρούσε στη Λακωνία με κατεύθυνση προς τον Μυστρά, και η Δυτική προς τα μεσσηνιακά παράλια με στόχο το κάστρο της Κορώνης, που όντως πολιορκείται την 1η Μαρτίου 1770.

Γενικεύεται η εξέγερση

Τις πρώτες μέρες οι νίκες διαδέχονται η μία την άλλη. Μανιάτες και Ρώσοι κυριεύουν τον Μυστρά, όπου σχηματίζεται ο πρώτος πυρήνας ελληνικής προσωρινής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Ελληνα αξιωματικό του ρωσικού Ναυτικού Αντώνιο Ψαρρό. Η εξέγερση γενικεύεται σε πολλές επαρχίες της Πελοποννήσου, όπως ήταν η Κορινθία, η Αργολίδα, η Κυπαρισσία και η Αχαΐα, αλλά και σε άλλες περιοχές όπως ήταν η Κρήτη, η Ηπειρος και το Μεσολόγγι. Ο σουλτάνος Μουσταφά Γ’, αν και γνώριζε για την προετοιμασία της εξέγερσης, αρχικά αιφνιδιάστηκε με το εύρος της και μετά τις πρώτες ήττες υποχρεώνεται να κινήσει τον στόλο του για να ενισχύσει τις φρουρές των παραθαλάσσιων κάστρων της Πελοποννήσου. Ταυτόχρονα, σώματα Τουρκαλβανών κατευθύνονται προς τη Δυτική Ελλάδα και τον Μοριά.

Η αποφασιστικότερη αναμέτρηση έλαβε χώρα κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς, στις 29 Μαρτίου 1770, κατά τη διάρκεια της οποίας καταστράφηκε το ελληνικό στράτευμα. Την αποτυχία αντιστάθμισε για λίγο η κατάληψη του Ναυαρίνου από τους Ρώσους στις 10 Απριλίου και η άφιξη του Αλέξιου Ορλώφ, αλλά η αποτυχία των επαναστατών στο στενό του Ριζόμυλου, στον Μελίπυργο και κυρίως στη Μεθώνη οδήγησε στο άδοξο τέλος της επιχείρησης των αδελφών Ορλώφ.

Προκειμένου να μη γυρίσουν στη Ρωσία χωρίς κάποια εντυπωσιακή νίκη, αρχίζουν να καταδιώκουν τον τουρκικό στόλο στο Αιγαίο. Πράγματι, στις 4 Ιουλίου 1770 θα τον καταστρέψουν στη ναυμαχία του Τσεσμέ, μεταξύ Χίου και μικρασιατικών παραλίων. Ωστόσο, δεν θα καταφέρουν να περάσουν τα Δαρδανέλια και εγκαθίστανται στο λιμάνι της Νάουσας της Πάρου, παραμένοντας άπραγοι μέχρι το 1774 που υπογράφεται η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή και αποκαθίσταται η ειρήνη. Τα Ορλωφικά, που αποτέλεσαν τμήμα του νικηφόρου για τη Μεγάλη Αικατερίνη Ρωσοτουρκικού Πολέμου, καταγράφηκαν ως ακόμη μία αποτυχημένη εξέγερση των Ελλήνων.

Ωστόσο, σε ένα από τα άρθρα της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών κατοχυρωνόταν το δικαίωμα χρήσης της ρωσικής σημαίας από τους Έλληνες καραβοκύρηδες, που τώρα πια μπορούσαν να πλέουν στις θάλασσες ανεμπόδιστα αλλά και να ναυπηγούν ακόμη μεγαλύτερα πλοία. Χωρίς και οι ίδιοι να το συνειδητοποιούν, δημιουργούσαν τον υπερπολύτιμο ελληνικό στόλο που θα έστρεφε τα κανόνια του κατά των Τούρκων στην ένδοξη Επανάσταση του 1821