Πώς ακουγόταν η μουσική στην Αρχαία Ελλάδα – Τι έδειξε σύγχρονη μελέτη

Πώς μπορεί να ακουγόταν η μουσική που συνόδευε τα τελετουργικά, τις θεατρικές παραστάσεις και τα συμπόσια στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη πριν από δύο χιλιάδες χρόνια;

Μια μαθηματική ανάλυση αρχαίων μουσικών συνθέσεων, που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας, επέτρεψε στον ερευνητή Dan C. Baciu από το Τμήμα Εφαρμοσμένων Επιστημών του Πανεπιστημίου του Μύνστερ να αναπαραγάγει με ακρίβεια το κούρδισμα και τονικό σύστημα εκείνης της εποχής.

Η μελέτη δείχνει ότι οι αρχαίοι μουσικοί προτιμούσαν τον καθαρό τονισμό, δηλαδή ένα σύστημα συγχρονισμένων ηχητικών σχέσεων με μεγάλη αρμονική καθαρότητα. Παράλληλα, κατανοούσαν τους τεχνικούς περιορισμούς των οργάνων με σταθερό μήκος χορδών, όπως η λύρα, και φρόντιζαν να προσαρμόζουν τη φωνητική απόδοση με μικρές αποκλίσεις από τον καθαρό τόνο, για να πετύχουν μια πιο πλούσια και εκφραστική ηχητική εμπειρία.

Το πνεύμα αυτό, είχε μια παράλληλη αντίληψη, της αρχαίας φιλοσοφίας της ατομικότητας, σύμφωνα με την οποία, τα άτομα που παρεκκλίνουν, δημιουργούν μεγαλύτερη συνδυαστική περιπλοκότητα και αναπάντεχες αντιδράσεις.

Η ανάλυση, βασίστηκε σε 61 μουσικά κομμάτια που έχουν διασωθεί από την ελληνό – ρωμαϊκό πολιτισμό και έχουν  βρεθεί σε χειρόγραφα και πέτρινες πλάκες. Τα κομμάτια αυτά, είναι γραμμένα σύμφωνα με δύο ειδών σημειογραφίες: την οργανική, κομμάτια που προοριζόταν να εκτελεστούν με τη λύρα, και τη φωνητική, για τραγούδι ή για πνευστά όργανα, όπως ο αυλός (διπλό φλάουτο).

Σύμφωνα με τον Baciu, όλα τα κομμάτια που είναι γραμμένα σε ορχηστρική σημειογραφία, μπορούν να εκτελεστούν με τέλειο τονισμό. Δηλαδή, οι μουσικοί της αρχαιότητας, κατάφερναν να κάνουν συνδυασμούς από νότες αρμονικά αμιγείς, χωρίς ηχητικές παραφωνίες ή αντιστίξεις, κάτι που απαιτεί μαθηματικό έλεγχο του ήχου.

Ο τέλειος τονισμός, βασίζεται σε απλές αναλογίες. Μία οκτάβα, ο ρυθμός 1/2, μία πεντάδα ή τα 2/3, μια τετράδα ως 3/4 και ούτω καθεξής.  Τα κλάσματα αυτά, δεν είναι απλά νούμερα, αλλά αναπαριστούν τις φυσικές σχέσεις ανάμεσα στο μήκος των χορδών ή τη συχνότητα του ήχου.

Αν για παράδειγμα, μια χορδή παράγει δόνηση σε ορισμένη ταχύτητα, μια άλλη, που παράγει δόνηση στο διπλάσιο της ταχύτητας, θα ακούγεται μια οκτάβα πιο ψηλά και μαζί, θα συνθέτουν έναν «καθαρό» ήχο, χωρίς ανεπιθύμητες δονήσεις.

Η τελειότητα αυτή όμως, έχει τα όρια της. Αν ορισμένες αλληλουχίες από νότες δεν τονιστούν τέλεια, θα λήξουν με μια ελαφρώς παρεκκλίνουσα νότα, σε σχέση με την αρχική. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται συντονικό κόμμα, μία μικρή αλλά αισθητή διαφορά ανάμεσα στην αρχή και το τέλος, έπειτα από μια αλληλουχία διαλειμμάτων.

Οι αρχαίοι συνθέτες γνώριζαν καλά το πρόβλημα αυτά και, το απέφευγαν προσεκτικά στην μουσική της λύρας.  Αντίθετα, στα φωνητικά κομμάτια, αποδέχονταν την ατέλεια και, την έκαναν τμήμα της παράστασης.

Αντί να διορθώνουν μαθηματικά τις νότες, οι τραγουδιστές, έκαναν μικρές προσαρμογές με τη φωνή τους: Ολισθήματα, κάμψεις και μικροτονικές παραλλαγές που εμπλούτιζαν την μελωδία, προσδίδοντας εκφραστικότητα στο τραγούδι.

Η διαφορά ανάμεσα στην οργανική μουσική (μαθηματική, ακριβής, περιοριστική) και τη φωνητική (ελεύθερη, εκφραστική, μεταβαλλόμενη), αντανακλά έναν αρχαίο, συμβολικό δυϊσμό: Τον δυισμό ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Διόνυσο, τους δύο Έλληνες θεούς που αναπαριστούσαν τον λόγο και τη διαίσθηση, αντίστοιχα.

Ο Απόλλωνας, ο θεός της λύρας, ενσάρκωνε την τάξη, την προνοητικότητα και την αρμονία. Ο Διόνυσος από την άλλη, του αυλού και του κρασιού, συμβόλιζε το χάος, το πάθος και το απρόβλεπτο.
H μουσική της λύρας, σύμφωνα με τον Baciu, δομείται ως ένα είδος ηχητικού χρησμού: είναι ακριβής, προβλέψιμη και εξαίσια. Η φωνητική μουσική, από την άλλη, ακολουθεί μια πιο αυθόρμητη τάση, με μελωδικές καμπές που προκαλούν το σώμα, την κίνηση και το συναίσθημα.